NK-september 2016

natuurkalender September 2016

Het lijkt er op dat het trekgedrag bij vogels zich deze maand ook van de fotografen meester heeft gemaakt. Het overgrote deel van de natuurkalenderfoto's is deze keer namelijk niet in onze eigen regio gemaakt. Veel foto's, die de revue passeren, zijn vervaardigd in Limburg, Drenthe, Gelderland en zelfs op Texel.

We hebben ook nu voor ieder wat wils, alhoewel het vogelgehalte weer goed gevuld is met opnames van (hele) leuke soorten als visarend (2 x), sperwer, morinelplevier, bontbekplevier, kemphaan, grote zilverreiger, matkop, aalscholver, spreeuw, ijsvogel, huiszwaluw en roodborsttapuit. In de categorie zoogdieren hebben we deze keer opnames van eekhoorn en egel. De florarubriek op onze site zal worden aangevuld met het zeldzame moerashertshooi, gewone brunel en linde. Dagpauwoog, gewone doodgraver en seringensteltmot vormen dit keer de vertegenwoordigers uit het insectenrijk. Ook zijn er opnames genaakt van twee bijzonder gevormde paddenstoelen, namelijk de asgrauwe koraalzwam en de stekeltrilzwam. Daarnaast hebben we nog twee sfeerimpressies voor u van zowel bliksemflitsen als een avondlichtopname.

Wij verwijzen u ook graag naar de vele recente overige foto's (zonder verdere toelichting), die we de afgelopen maand hebben gemaakt. Vergeet vooral niet op de foto's te klikken voor een vergroting. Zes natuurfotografen hebben deze keer hun aandeel geleverd aan deze septembersessie. Hopelijk weet u de natuur aan de hand van de foto's extra te waarderen. We beginnen deze keer met een drietal inzectenopnames.

Dagpauwoog 02-09-2016 omgeving Weert foto Selva Wilbers-Wijering

Eén van de mooiste vlinders, die ons land rijk is, is de Dagpauwoog (Aglais io). Vanwege de grote (pauwen) ogen op de vleugels is de soort gemakkelijk te herkennen. In deze kalendermaand werd deze fraaie vlindersoort, samen met de atalanta, waarschijnlijk het meest gezien. Heel anders wordt het als deze vlinder de vleugels sluit, want dan kijk je tegen de zwarte ondervleugels aan, waardoor ze bijna niet meer opvallen. De dagpauwoog overwintert als vlinder op een koele plaats en komt in het voorjaar, samen met de citroenvlinder, als één van de eerste vlinders weer tevoorschijn. De grote oogvlekken zorgen ervoor dat belagers worden misleid. Op de foto is een dagpauwoog te zien op koninginnekruid.

Seringensteltmot Enschede foto Rinus Baayens

In tegenstelling tot de macrovlinders, waartoe onder meer de dagpauwoog behoort, is de wereld van de microvlinders een nog vrijwel onontgonnen gebied. Alleen al in ons land komen er bijna 1500 soorten voor en nog steeds worden er nieuwe soorten bij gevonden. Eén der onzen heeft iets met deze micro's, zoals deze groep ook wel gemakshalve wordt aangeduid. Vooral steltmotten spreken hem bijzonder aan. De afgelopen tijd heeft hij hiervan drie soorten op de gevoelige plaat weten vast te leggen, waaronder de afgebeelde Seringensteltmot (Gracillaria syringella). De goudvleksteltmot ging 'm in de vorige kalendereditie reeds voor. In de rubriek "overige recente foto's" zult u ook de Viervleksteltmot aantreffen.

Gewone doodgraver ~ met meeliftende mijten ~ 06-09-2016 Weerselo foto Wim Wijering

Als je een foto ziet van een kever met zoveel plaaggeesten op zijn rug en buik - in dit geval een gewone doodgraver (Necrophorus vespillo) - zou je bijna medelijden met 'm krijgen. Mijten, luizen en teken; het zijn maar zo enkele bekende parasieten, die immers voor veel ongemak kunnen zorgen bij zowel mens als dier. Het ongemak valt in dit geval echter reuze mee, want de mijten doen zich niet te goed aan de kever, maar gebruiken ‘m alleen als transportmiddel. Bij een aaskever als de gewone doodgraver, liften de mijten namelijk gewoon mee naar een volgend karkas, waar altijd andere diersoorten, zoals vogels en muizen te vinden zijn. Daar springen de parasieten dan over.

Grote zilverreigers (12) en Blauwe reigers (2) ~ in boom ~ 16-09-2016 omgeving Gees foto Leo Wijering

Van de vliegende insecten is het maar een kleine stap naar onze andere gevleugelde vrienden; de vogels. Wat te denken van deze boom vol reigers; niet bepaald een alledaags tafereeltje. U mag natuurlijk meetellen, maar het zijn al met al een vol dozijn Grote Zilverreigers (Ardea alba) en twee Blauwe Reigers (Ardea cinerea). Beide soorten nestelen in kolonieverband en zijn het kennelijk gewend om in elkaars nabijheid te bivakkeren. Op de fourageerplekken zijn ze overigens een stuk minder tolerant naar elkaar toe.

Spreeuwen ~ in dode boom ~ 28-09-2016 Mepper Hooilanden foto Wim Wijering

Niet ver van de vorige locatie werd enkele dagen later nog een boom vol vogels gevonden. Deze kwijnende boom zit vol met Spreeuwen (Sturnus vulgaris). Ook al zijn ze met velen, dan nog zitten ze nooit "schouder aan schouder". Let er maar eens op; spreeuwen houden altijd "gepaste" afstand van elkaar. Ook al zou je dat aan de hand van deze foto niet zeggen, maar eigenlijk gaat het helemaal niet goed met de spreeuw. In Nederland neemt deze nu nog algemene soort dan ook rap in aantal af. Volgens SOVON is dat jaarlijks met circa 4 %. Deze dalende trend is al vanaf de zeventiger jaren gaande. Je ziet het zelfs terug tijdens Eurobirdwatch. Voor het eerst sinds 3 jaar werd de spreeuw in 2016 van de eerste plek verdrongen.

Aalscholver ~ vangt snoek ~ 12-09-2016 Mepper Hooilanden foto Leo Wijering

Van Aalscholvers ( Phalacrocorax carbo) is bekend dat het behoorlijk schrokoppen kunnen zijn. Dat wordt aan de hand van bijgaande foto nog maar weer eens bevestigd. Hij / zij had er wel enigszins moeite mee, maar deze grote snoek werd met wat flinke slikbewegingen toch vrij eenvoudig naar binnen gewerkt. Een aalscholver eet per dag ongeveer een pond vis; dat is een vijfde deel van zijn gewicht. Wat je geregeld ziet is dat aalscholvers in groepen jagen op scholen vis. Enkele vogels duiken daarbij de diepte in en jagen de school naar de oppervlakte, zodat de rest zich er tegoed aan kan doen.

Bontbekplevier ~ juveniele vogel ~ 23-09-2016 Oelemars Losser foto Leo Wijering

De Oelemars in Losser leverde dit keer deze juveniele Bontbekplevier (Charadrius hiaticula) op. Bij jonge vogels ontbreekt de bonte (oranje-zwarte) snavel. Zoals te zien is deze geheel donker. Ook de kleur van de poten heeft nog lang niet de oranje kleur als bij volwassen exemplaren, terwijl ook de kenmerkende koptekening nog geheel en al moet bijkleuren. Bontbekplevieren kunnen het gehele jaar worden waargenomen, maar in het binnenland zijn ze schaars. Tijdens de voorjaars- (maart tot en met mei) en najaarstrek (augustus / september) heb je de meeste kans om ze te zien. En dat klopt helemaal in dit geval.

Morinelplevier Midden Eierland Texel Laurents ten Voorde

Een andere plevierensoort waar menige natuurfotograaf graag een foto van zou willen maken is de Morinelplevier (Charadrius morinellus). Het broedgebied van deze prachtige vogel strekt zich uit van Noorwegen oostwaarts tot aan de Beringstraat. De fraaie kleurtekening van het zomerkleed is bij de afgebeelde vogel goed te zien. Van oudsher is het gebied Eierland op Texel, waar de vogel werd gefotografeerd, een gewilde najaarspleisterplaats voor deze weinig schuwe vogel. Hoe fraai ook; je kunt ze ook zo maar over het hoofd zien, omdat ze niet zelden volledig in het landschap opgaan.

Kemphaan ~ juveniel vrouwtje ~ 12-09-2016 20T Waal en Burg Texel foto Laurents ten Voorde

Eveneens op Texel kon dit juveniele Kemphaanvrouwtje (Philomachus pugnax) worden vereeuwigd. Qua uiterlijk kunnen de vrouwtjes bij lange na niet wedijveren met de fraaie, bontgekleurde mannetjes, althans in de broedtijd. In het najaar en de winter zien ook de mannetjes er weinig opvallend uit. Als weidevogelbroedsoort is de kemphaan nagenoeg uit ons land verdwenen. Op de trek zien we ze hier gelukkig nog wel in behoorlijke aantallen. Het zijn overigens uiterst zwijgzame vogels.

Huiszwaluw ~ ouder met jong ~ 06-09-2016 Deurningen foto Wim Wijering

In de eerste week van september werd deze foto gemaakt van twee Huiszwaluwen (Delichon urbica) in het nest. Zoals u kunt zien is de vogel links overduidelijk een oudervogel en de vogel rechts een nestjong. Goed is te zien dat de binnenkant van de snavel van beide vogels duidelijk van kleur verschilt. Die van de oudervogel is roze rood van kleur en die van het jong citroengeel. Dat laatste is functioneel. Als een oudervogel namelijk met voedsel in de buurt is, spert het jong meteen de snavel open. De oudervogel kan aan de gele signaalkleur in de bek geen weerstand bieden en stopt er ogenblikkelijk voedsel in. Waarom de oudervogel (zonder voer) in dit geval eveneens spergedrag vertoont, is niet duidelijk. U kent dat vast wel: Als er iemand in je nabijheid begint te gapen, ben je geneigd om mee te gapen. Zou dat het wellicht zijn?

Matkop 13-09-2016 omgeving Lochem foto Fons Wijering

Na lange tijd lukte het weer eens om een Matkop (Poecile montanus) op de gevoelige plaat vast te leggen. Meestal zijn het de veel algemenere glanskoppen (Poecile palustris), die we voor de lens krijgen. Zoals bekend lijken beide mezensoorten als twee druppels water op elkaar. Nu was de determinatie in dit geval niet moeilijk, omdat de roepjes van beide soorten duidelijk van elkaar verschillen en dit exemplaar keurig zijn snavel opendeed. Daarnaast zijn er nog enkele subtiele verschillen. Matkoppen hebben in vergelijking met glanskoppen een soort stierrennek, wat ook bij dit exemplaar te zien is. Daarnaast is het petje doffer, de kinvlek groter en zit er geen licht vlekje bij de bovensnavel. Beide vogelsoortren worden evenwel vaak met elkaar verward; ook door ervaren vogelaars.

Sperwer 21-09-2016 omgeving Lochem foto Fons Wijering

Op dezelfde locatie kon ook deze Sperwer (Accipiter nisus) worden geportretteerd. Het woord portretteren is bij deze opname niet zo maar gekozen, want het is een echte portretfoto geworden. Bij mensen is dat doorgaans een stuk eenvoudiger, omdat je een persoon kunt positioneren en instrueren. Bij een vogel in de vrije natuur kan dat natuurlijk niet. Hierbij ben je afhankelijk van de omstandigheden en uiteraard een dosis geluk. Een badgrage sperwer ging op enkele meters afstand van de verscholen fotograaf het water in en bleef een poosje om zich heen kijken of de kust veilig was. Dat was net genoeg voor de juiste lichtinval en instelling van de camera. Al deze inspanningen hebben zich geloond, zoals uzelf kunt constateren.

Visarend ~ biddend ~16-09-2016 omgeving Gees Drenthe foto Fons Wijering

Roofvogels zijn sowieso fascinerend om te fotograferen. Zo ook het exemplaar op bijgaande foto. Het was ons bekend dat zich bij de Hooge Stoep in Drenthe al enkele dagen een Visarend (Pandion haliaetus) ophield. Eenmaal de vogel opgespoord, werd er op een geschikte plek positie ingenomen en volgden vele uren van geduldig wachten totdat de vogel voldoende dichtbij kwam tijdens zijn jachtronde om 'm op de gevoelige plaat vast te leggen. Het lukte weliswaar niet om de vogel te "platen" bij het slaan van vis uit het water, maar met deze opname van een biddende visarend waren we na afloop ook dik tevreden.

Visarend ~ spuit van zich af ~ 27-09-2016 omgeving Gess Drenthe foto Fons Wijering

Dit jaar heeft een paartje Visarenden (Pandion haliaetus) voor een geslaagd broedgeval in de Biesbosch gezorgd. Dat is het eerste gedocumenteerde broedgeval in Nederland. Hierdoor geïnspireerd hebben we deze maand geprobeerd nog meer aansprekende opnames te maken van deze viseter bij uitstek. In ons land heeft de visarend het vooral voorzien op rietvoorn, karper en baars. Bij het eten van zoveel vis, moet je ook zo nu en dan wat kwijt. Dat is bij deze opname van een "spuitende" visarend dan ook goed te zien.

IJsvogel ~ spuugt braakbal uit ~ 23-09-2016 Oelemars Losser foto Leo Wijering

Een andere viseter, de IJsvogel (Alcedo atthis), benut op bijgaande foto een andere lichaamsopening om wat overtolligheden kwijt te raken. Ook bij deze opname is op het juiste moment afgedrukt, want wat u hier ziet is het uitspugen van een braakbal. De ijsvogel beschikt weliswaar over sterke maagsappen om vis te verteren, maar dat lukt nu eenmaal niet met schubben, graten en beenstukjes uit de kop. Deze onverteerbare delen worden tot een braakbal geperst, net als dat bij uilen het geval is, en op enig moment uitgebraakt.

Roodborsttapuit ~ man ~ 28-09-2016 Mepper Hooilanden foto Wim Wijering

De laatste Roodborsttapuiten (Saxicola rubicola) zijn bezig ons land te verlaten. Zo ook dit afgebeelde mannetje. Ze zijn op weg naar hun winterkweartier in Zuidwest-Europa, Frankrijk, het Iberisch Schiereiland en Noord-Afrika. De trek vindt vooral in september plaats. Een enkeling trekt nog door in oktober. De afgelopen jaren zijn er zelfs gevallen bekend van overwinteraars. De eerste exemplaren zijn doorgaans in februari al weer terug in hun broedgebied. Ruilverkavelingen hebben de soort lange tijd geen geen goed gedaan. Gelukkig heeft de soort zich daar als gevolg van allerlei natuurontwikkelingen behoorlijk van kunnen herstellen.

Eekhoorn 11-09-2016 omgeving Lochem foto Fons Wijering

De populatie Eekhoorns (Sciurus vulgaris) in ons land is in het verleden veel groter geweest dan nu. Een virus in de ’60 er jaren heeft de eekhoornstand danig gedecimeerd. Het herstel heeft zich daarna wel weer ingezet, maar de aantallen zijn nooit meer geworden als daarvoor. Het lijkt er bovendien op dat de eekhoorns de afgelopen twee jaar wederom te maken krijgen met een nieuwe ziekte. Met name in onze eigen regio (Twente) zijn er meerdere gevallen bekend van eekhoorns, die zo maar dood uit de boom vielen. De veronderstelling dat het hier gaat om een verwant virus van myxomatose (de bekende konijnenziekte) is tot dusverre niet bewaarheid. Geïntroduceerde uitheemse eekhoorns vormen op sommige plekken ook een bedreiging voor onze inheemse eekhoorns. Met het dorstige diertje op de foto is overigens niets mis.

Egel ~ foeragerend ~ 06-09-2016 't Loo Saasveld foto Wim Wijering

Alhoewel Egels (Erinaceus europaeus) avond- en nachtdieren zijn, is het zeker niet de eerste keer dat we ze overdag tegenkomen. In dit geval was deze egel aan het foerageren in een wegberm. Aanvankelijk konden er foto's worden gemaakt vanuit de auto, maar toen dit weinig schuwe exemplaar zich van het menselijke gezelschap weinig aantrok kon deze van dichtbij en vanuit een laag standpunt worden geportretteerd. Het was koddig om te zien hoe deze insecteneter al krabbend en snuivend tevoorschijn komende wormen smakelijk en smakkend opat. Ze zijn ook dol op slakken; dus liever geen slakkengif gebruiken als u egels bij u in de buurt hebt.

Asgrauwe koraalzwam 05-09-2016 Arboretum foto Leo Wijering

Van de zoogdieren maken we een switch naar de paddenstoelen. Al geruime tijd zijn er vanwege de langdurige droogte nog maar weinig schimmels te zien. Nochtans hebben we twee fraaie exemplaren gevonden. Eerst maar deze Asgrauwe Koraalzwam (Clavulina cinerea); een algemeen soort, die te vinden is op humusrijke bodems in zowel loof- als naaldbossen. Deze zwam behoort tot de zogeheten knots- en koraalzwammen. De grijzige stam is redelijk kort en is meervoudig vertakt, waardoor deze op koraal lijkt.

Stekeltrilzwam 08-09-2016 Lonnekerberg foto Leo Wijering

Ook de Stekeltrilzwam (Pseudohydnum gelatinosum) is een tamelijk algemene paddenstoel, maar wel een bijzondere. Deze "stekelige zwam wordt ook wel "ijszwam" genoemd, omdat de stekels wel wat lijken op ijsafzetting. Het bijzondere aan deze schimmel is dat het geen stekelzwam is, maar een heuse trilzwam. Dat is ook uit de wetenschappelijke benaming "gelatinosum" af te leiden. Van dichtbij valt de geleiachtige onderkant met de stekels goed op. Het is overigens de enige trilzwam met stekels.

Moerashersthooi 20-09-2016 Twente foto Laurents ten Voorde

Met de herfst in aantocht heb je bijna de neiging om het afgebeelde plantje "af te schilderen" als herfsthooi, maar in werkelijk is het natuurlijk Moerashertshooi (Hypericum elodes). Zoals al uit de naam valt af te leiden, is het een moerasplantje, die je alleen maar kunt tegenkomen op zeer arme grond. De soort is zeldzaam in ons land en komt voor langs enkele poeltjes in Twente en de Veluwe. Om die reden hebben we de vindplaats achterwege gelaten en beperken we ons tot de regio Twente. De weinig opvallende gele bloempjes zijn klein. Wat echter opvalt zijn de behaarde bladeren en stengels.

Gewone brunel 14-09-2016 Arboretum de Lutte foto Wim Wijering

Als je in een wetenschappelijke naam het woord vulgaris tegenkomt kun je dat vrijelijk vertalen als gewoon. Dat is ook het geval bij dit plantje; Gewone Brunel (Prunella v ulgaris). De soort valt op vanwege z'n gedrongen bloeiwijze en z'n paarsblauwe bloemen. Nog tot ver in september kun je ze in bloei zien staan. Als ze zijn uitgebloeid en de kronen zijn afgevallen lijken de bloemtrossen wel wat op kleine bijenkorfjes. In tegenstelling tot de vorige soort, komt de gewone brunel algemeen in ons land voor.

Oude linde 20-09-2016 Rijssen foto Laurents ten Voorde

Wat meer uit de kluiten gewassen is deze Linde (van het geslacht Tilia), alhoewel deze vanwege zijn ouderdom ongetwijfeld behoorlijk aan hoogte heeft ingeboet. Als landschapsobject is deze oude knar nog altijd zeer in trek. Lindes kunnen enorm oud worden en menige mensgeneratie overleven. De Linde van Sambeek schijnt de oudste van Nederland te zijn en is tenminste 400 - 500 jaar oud. Het is in elk geval de dikste linde van Nederland, met een stamomvang van maar liefst 775 cm! Lindes worden vaak benut als lei- en knotlindes. Ook worden ze geregeld aangeplant als herdenkingsboom.

Bliksemflitsen 22-09-2016 Weert foto Selva Wilbers-Wijering

Het vastleggen van bliksemflitsen op de foto is iets wat bij menige fotograaf nog op het verlanglijstje staat. Het belangrijkste bij deze vorm van fotografie is natuurlijk dat er onweer in de lucht moet zijn. Overdag heb je de meeste kans op geschikte opnames, maar meestal onweert of weerlicht het dan niet. En dan is er nog het probleem dat je nooit weet waar en wanneer de bliksem opdoemt. Bij avond- en nachtopnames, zoals ook in dit geval, is het in ieder geval noodzakelijk om de camera op statief te zetten, de lens in te stellen op oneindig, het juiste diafragma te kiezen en de sluiter enkele ogenblikken open te laten staan, alvorens af te drukken. Het gebruik van een draadontspanner is daarbij overigens geen overbodige luxe. En zie hier het resultaat. Wel is een waarschuwing op zijn plaats, want geheel van gevaar ontbloot is het maken van dergelijke foto’s bij onweer natuurlijk niet.

Molen het Noorden ~ bij avondlicht ~ 12-09-2016 Texel foto Laurents ten Voorde

De laatste foto van de maand is deze keer voorbehouden aan een avondlichtopname op Texel, waarop de poldermolen "Het Noorden" prachtig tot zijn recht komt. In de nabijheid hiervan ligt het natuurgebied De Bol. Dit terrein dankt zijn naam aan de bolle zandplaat, die hier ligt. Het is een prachtig aaneengesloten natuurgebied voor wad- en weidevogels, als ook voor bijzondere planten. Het gebied sluit aan bij de Waddenzee en is vooral voor trekvogels een belangrijk rust- en foerageergebied. Met deze fraaie slotfoto sluiten we de septembersessie ons inziens waardig af.

Uiteraard hebben we in deze maand nog veel meer foto’s gemaakt, dan we in deze natuurkalender hebben weergegeven. Wij willen u deze opnames niet onthouden, omdat hier ook veel mooi materiaal bij zit. Oordeelt u echter zelf door hier te klikken. De foto’s kunt u vergroten, net als bij de natuurkalender, door er op te klikken.

Auteur: Wim Wijering

Foto's: Leo, Fons en Wim Wijering, Laurents ten Voorde, Rinus Baayens en Selva Wilbers-Wijering