natuurkalender november 2014

Nadat we er een jaartje uit zijn geweest in verband met de vernieuwing van de website, zijn we – op verzoek van menigeen - thans weer met de natuurkalender begonnen. Hopelijk kunnen we u weer volop laten meegenieten van onze meest recente natuurfoto’s. Uiteraard zullen we ook weer aandacht besteden aan een aantal wetenswaardigheden bij de foto’s / soorten. Zonder dat is het immers alleen maar “plaatjes kijken”. De nadruk ligt deze maand vooral op vogels en paddenstoelen. Geen ongebruikelijke combinatie voor november. Zoals u aan de locaties kunt zien, blijven we lang niet altijd dicht bij huis. Wij wensen u, net als een tijdje geleden, weer veel kijk- en leesplezier toe.
FotoHerfsttinten 09-11-2014 Roderveld Volthe foto WW
Herfsttinten. November is bij uitstek een herfstmaand. De dagen worden gaandeweg korter en de schaduwen langer. De bladeren van de bomen zijn al een tijdje verkleurd en zorgen als vanouds voor prachtige herfsttinten ( als op de foto te zien). Dat danken we vooral aan het bladerdek van beuk en Amerikaanse eik. Toch verliep het dit jaar anders dan voor-gaande jaren.
De verkleuring kwam dit jaar namelijk drie tot vier weken eerder dan normaal op gang; een vroege herfst dus. De lage temperaturen in augustus, gecombineerd met de zeer vroege start van het voorjaar zullen hier waarschijnlijk debet aan zijn geweest. De laatste jaren begon de herfst juist later dan normaal vanwege de hoge(re) temperaturen.
FotoDansende kraanvogels 01-11-2014 omg. Vechta Dld foto LW
Kraanvogels (Grus grus). Een excursie naar Duitsland in de omgeving van het Diepholzer-moor kan in november, tenminste als je er de tijd voor neemt en bij goed licht, leuke opnames opleveren van Kraanvogels. Op de foto is een dansend paar te zien, die op deze manier hun wederzijdse relatie bevestigt. De dans van kraanvogels oogt heel spectaculair en kan zeer gevarieerd zijn.
Ze maken niet alleen indrukwekkende sprongen, maar spreiden onder andere ook hun vleugels erbij uit. Je zou verwachten dat ze dat alleen in het voorjaar doen, voorafgaand aan de paring. Zoals ook aan de datum en de locatie te zien, doen ze dat echter ook op tal van andere plaatsen en tijden. Als enkele exemplaren het op de heupen krijgen om aan een kraanvogeldans te beginnen, doen niet veel later meerdere soortgenoten mee. Zelfs onvolwassen kraanvogels laten zich dan niet onbetuigd. 
 FotoPleisterende kraanvogels 01-11-2014 Vechta Dld foto WW
Kraanvogels (Grus grus). Niet ver van de voorgaande locatie kon in “das Groβe Moor” deze pleisterende groep Kraanvogels worden geportretteerd. In de gehele  Diepholzer Moorniederung werden in het bewuste bezoekweekend ruim 104.000 kraanvogels geteld. Niet eerder waren hier zoveel kraanvogels te zien. Een week eerder zat er overigens nog niet de helft. Het zijn imposante vogels, die in de regel vrij schuw zijn en vaak al op grote afstand op de wieken gaan. Jammer genoeg zijn ze heel verstoringsgevoelig.
FotoHermelijn 01-11-2014 Groβes Moor Dld foto WW
Hermelijn (Mustela erminea). Op de eerste dag van de maand gelukte het eindelijk eens om een Hermelijn voor de lens te krijgen. Jammer genoeg was deze marterachtige veel te ver weg om er mooie opnames van te maken. De (sterk gekropte) foto willen wij u evenwel niet onthouden. De mannetjes zijn veel groter dan de vrouwtjes. Beiden zijn zowel overdag als 's nachts actief. Ze jagen vooral op knaagdieren, zoals woelmuizen. Prooidieren, soms vele malen groter dan de hermelijn zelf,  worden met een beet in de nek gedood. Verwarring met een andere marterachtige, de wezel, is mogelijk. Het grootteverschil, maar vooral de zwarte staartpluim van de hermelijn biedt veelal uitkomst. De soort heeft verder, in tegenstelling tot de wezel, een zomer- en een wintervacht. 
FotoEekhoorn 06-11-2014 Weerterbergen Lb foto LW
Eekhoorn (Sciurus vulgaris). Omdat 2014 is uitgeroepen tot het jaar van de Eekhoorn mag dit koddige zoogdiertje in deze natuurkalender natuurlijk niet ontbreken. Tijdens een uitstapje in Limburg kon deze donker-
kleurige Eekhoorn foeragerend op de grond worden geportret-teerd. Hij doet dat vooral om hier de schubben van dennen-appels en sparrenkegels af te bijten. Op deze manier kan hij bij de zaden komen. De afgeknaagde kern blijft liggen. U hebt ze vast wel eens in de natuur zien liggen. Opnamedatum 06-11-2014.  Locatie: Weerterbergen.
FotoSperwer 11-11-2014 omg. Lochem foto FW
Sperwer (Accipiter nisus). Net als veel mensen nemen vogels graag een bad. Dat is vooral om zich te ontdoen van parasieten. Gezeten in een schuilhut is en blijft het een voorrecht om vogels te zien baden. Kleinere, minder schuwe vogels, maar vooral jonge vogels laten zich onder dit soort omstandigheden gemakkelijk fotograferen. Schuwere vogels zijn daarentegen, zeker als het roofvogels betreft, voortdurend op hun qui vive. Wil je die in actie op de gevoelige plaat vastleggen dan is het zaak om doodstil te blijven wachten totdat de vogel (in dit geval een jonge sperwerman) de omgeving volledig vertrouwt. Dat kan best een hele poos duren. Eenmaal gewend geven ze zich echter helemaal over aan het badderen. Pas dan kun je beginnen met het maken van (actie)foto’s. Je wilt ‘m immers niet verstoren. Zoals u zelf kunt zien is het vastleggen van dit tafereeltje aardig gelukt. Zelfs de uiteen spattende druppels zijn scherp op de foto.
FotoEikenstromakelkje 09-11-2014 Emmen foto LW
Eikentakstromakelkje (Rutstroemia firma). Dit hele kleine paddenstoeltje met zijn bijzondere naam groeit op afgevallen, weinig verteerde, eiken- en elzentakken in loof- en gemengde bossen. Deze schimmel kun je zowel in het voorjaar, als ook in de herfst aantreffen. De soort wordt ook wel aangeduid als Kelkjesbekerzwam. Wist u trouwens dat er alleen al in Nederland zo’n 5000 soorten paddenstoelen voorkomen. Hiervan zijn er intussen circa 4500 op naam gebracht. Deze zijn te vinden in de NMV (Nederlandse Mycologische Vereniging) verspreidingsatlas paddenstoelen.
 FotoAardtong 17-11-2014 Emmen foto FW
Aardtong (Geoglossum umbratile sl).  Aardtongen worden ook wel duivelstongen genoemd. Als je de foto wat nauwkeuriger bekijkt, heb je daar wel beelden bij. Deze paddenstoelensoort behoort tot de zogeheten zakjeszwammen, die zeer gevarieerde ver-schijningsvormen kunnen hebben. In Nederland onderscheidt men tenminste 9 soorten aardtongen. De verschillende soorten groeien vaak door elkaar heen. Ze zijn in het veld vrijwel niet van elkaar te onderscheiden. De meest aannemelijke soort op de foto is de Fijngeschubde aardtong of wellicht zelfs de Kleverige aardtong.
FotoSombere honingzwam 18-11-2014 Bargerveen foto FW
Sombere honingzwam (Armillaria ostoyae). De afgebeelde honingzwam komt algemeen in ons land voor en groeit meestal in bundels op zowel dood als levend hout. De soort kan verward worden met de Echte honingzwam en de Knolhoning-zwam. Recent is in Amerika een samenhangend geheel van schimmel- en zwamdraden van deze soort aangetroffen, die zich over een oppervlakte van maar liefst 880 hectare uitstrekt. Vastgesteld is dat deze draden al 2400 jaar oud zijn. Het is daarmee het oudste en grootste levende organisme ter wereld! 
 FotoKlontjestrilzwam 18-11-2014 Bargerveen foto FW
Klontjestrilzwam (Exidia nucleata). Deze trilzwam is te vinden op loofhout; vooral op populier, esdoorn en es. Voedselrijke grond is daarbij een belangrijke voorwaarde. Ken-merkend voor de afgebeelde soort zijn de klontjes in het vruchtlichaam. Het is, zoals dat zo mooi wordt genoemd, een saprotroof op hout; oftewel ze leven van dood organisch materiaal. Verwarring van deze soort is mogelijk met de Kerntrilzwam en de Witte trilzwam.  
FotoVermiljoenhoutzwam 18-11-2014 Bargerveen foto LW
Vermiljoenhoutzwam (Pycnoporus cinnabarinus). De vaak wrattig uitziende Vermiljoenhoutzwam komt voor op dode takken en stammen van loofhout. Dat is vooral het geval bij soorten als berk, kers en lijsterbes. De oranjerode kleur van deze éénjarige houtzwam is zeer opvallend. De hoed kan een diameter van 10 cm bereiken en een dikte van 2 cm. Je kunt ‘m vooral vinden op de hogere zandgronden in het oosten van het land. 
FotoBlauwe reiger 18-11-2014 Münster Dld foto WW
Blauwe reiger (Ardea cinerea). Als je dicht bij de Duitse grens woont is het niet vreemd als je geregeld gaat buurten. Vogels kennen immers geen grenzen. Bij ons is dat in het recente verleden wel anders geweest. Wat dat betreft kan de mens nog veel van het dierenrijk leren. Een soort als de Blauwe reiger heeft het sowieso niet zo op de mens.En omgekeerd is dat al niet veel anders. Ze leven dan ook al sinds mensenheugenis op gespannen voet met elkaar. Voorbeelden van het misgunnen van vis zijn er te over. Wat je ook van een blauwe reiger vindt; ze zijn slim, passen zich gemakkelijk aan en het is en blijft een mooie reigersoort. De laatste jaren krijgt de blauwe reiger overigens steeds vaker concurrentie van zijn neef, de grote zilverreiger.
 FotoGewone Pelargoniumgordijnzwam 27-11-2014 de Lutte foto LW
Gewone pelargoniumgordijnzwam (Cortinarius flexipes). Deze gordijnzwam met zijn bijzondere hoedje wordt ook wel aangeduid als Witgordelsteel. Het is een schim-mel, die vooral voorkomt in naald- en loofbossen, maar dan wel op een zure ondergrond. Ook mossen, zoals op de foto, dienen in de buurt te staan om de benodigde hoeveelheid vocht vast te kunnen hou-den. De soort is algemeen in het Oosten van ons land en in de kuststreek. 
FotoHeggenmus 20-11-2014 Mepper hooilanden foto FW
Heggenmus (Prunella modularis). Ruige stukjes natuur zijn voor veel vogelsoorten van levensbelang. Daar is namelijk voldoende voedsel te vinden om te kunnen overleven in barre tijden. Deze Heggenmus werd gefotografeerd in een derge-lijk stukje natuur in de Mepper hooilanden in gezelschap van een groot aantal vinkachtigen. Heggenmussen komen in ons land veel meer voor dan menigeen denkt. Dat komt met name door hun onopvallende uiterlijk en gedrag. Ze worden eenvoudigweg niet opgemerkt. 
FotoRoodborst 20-11-2014 Mepper Hooilanden foto FW
Roodborst (Erithacus rubecula). Als je maar genoeg geduld kunt opbrengen, komen vogels niet zelden vanzelf naar je toe. Dat is vooral bij een soort als de Roodborst het geval. Ze zijn tamelijk nieuwsgierig en geven bovendien niet zomaar hun voedselplekje op. Ook deze roodborst bevond zich in het-zelfde ruige stukje natuur. In de winterperiode hebben we hier veel Scandinavische roodborstjes te gast.
 FotoKoolmees 25-11-2014 omg. Lochem foto FW
Koolmees (Parus major). Iedereen weet hoe een Koolmees er uit ziet. Dat komt omdat koolmezen zich vooral ophouden in menselijke om-ge-ving. Ze maken bovendien graag gebruik van nestkasten. Doorgaans zijn de mannetjes goed te onderscheiden van de vrouwtjes. Ze hebben name-lijk een “brede zwarte strop-das”, die breed doorloopt tot onder de buik. Bij vrouwtjes is dat veelal slechts een smal onderbroken sjaaltje. Op de foto is deze borst- en buiktekening niet goed te zien. 
FotoPutter 21-11-2014 Breebaartpolder foto WW
Putter (Carduelis carduelis). Als je je ogen goed de kost geeft in de natuur, zie je vanuit de auto zo nu en dan kans om in het voorbijgaan Putters te zien foerageren in  elzenbomen. Stilletjes zitten ze dan de voedzame zaden uit elzenproppen te peuteren. In vogelkweek-kringen worden (kleine) putters ook wel elzen-putters genoemd. Verder onderscheidt men in deze kringen ook de iets grotere bloemputter. Meer bekend echter is de naam distelvink. Deze naamgeving dankt de soort aan het feit dat ze ook graag de zaden van veel soorten distels tot zich nemen. Ook zaden van soorten als paarden- en teunisbloem worden niet versmaad. Met zijn opvallende rode masker en gele vleugelspiegel is de putter met geen andere vogel te verwarren. 
FotoSmienten 21-11-2014 Termunterzijl foto FW
Smienten (Mareca penelope).  Hetzelfde fotodagje Groningen leverde bij mooi laat licht ook dit paartje smienten op in het Dol-lard-gebied. Het verschil tussen het mannetje en het vrouwtje is goed te zien. Alhoewel een klein aantal in Nederland broedt, zijn smienten toch vooral in de winterperiode in de Nederlandse wateren te zien en niet zelden te horen. Het zijn namelijk echte fluiteenden. Recen-telijk kwam deze mooie eendensoort helaas negatief in het nieuws vanwege de vogelgriep.
FotoKramsvogel 21-11-2014 Breebaartpolder foto LW
Kramsvogel (Turdus pilaris). In onze contreien worden kramsvogels vaak aangeduid als “Tsjakkers”. Deze naam dankt deze noorderling aan zijn roep wat klinkt als "Tsjaktsjaktsjak". Als je dit geluid eenmaal kent, dan hoor je deze op veel meer plekken dan ver-wacht. Kramsvogels zijn familie van merels en lijsters, maar zijn veel gevarieerder van kleur. De grijze kop en stuit steken mooi af tegen de kastanjebruine rug. We hebben ze hier in het najaar en in de winter te gast. Ze doen zich hier vooral tegoed aan allerlei bessen en (rottend) fruit. Bij deze foto komt het nu volgende liedje / gedichtje uit onze kindertijd boven drijven: “Jantje zag eens pruimen hangen, als eieren zo groot”. Wat te denken van de nieuwste versie: “Een kramsvogel zag eens peertjes hangen, als…………”. 
 FotoKramsvogel 21-11-2014 Breebaartpolder foto WW
Kramsvogel (Turdus pilaris). Ten vervolge op de voorgaande foto zien we hier een andere kramsvogel, die zich in dezelfde boom tegoed doet aan een overrijpe peer. In het najaar en in de winter eten lijsterachtigen graag allerlei bessen en vruchten. Vooral op appels en peren zijn ze verzot. Dat levert veel extra suikers op en vormt een belangrijke energie en voedingsbron voor deze lijster-achtige, die familie is van merel, grote lijster en zanglijster. Krams-   vogels die in Nederland overwinteren zijn vooral afkomstig uit Rusland en het zuiden van Scandinavië. 
FotoZanglijster 28-11-2014 Emmen foto LW
Zanglijster (Turdus philomelos). De zanglijster doet in het vroege voorjaar zijn naam alle eer aan. Hij zingt dan dat het een lieve lust is. Het zingen van deze lijsterachtige is ook terug te vinden in de wetenschappelijke naam. Letterlijk vertaald betekent dit: “Hij die graag zingt”. Het verenkleed heeft wel wat weg van dat van de grote lijster. Nochtans is de grote lijster duidelijk groter.  Zanglijsters hebben zowel aan de voorzijde, als aan de zijkanten (zoals op de foto te zien) pijlvormige vlekken op het verenkleed. Bij grote lijsters zijn deze vlekken rond. Een groot gedeelte van de zanglijsterpopulatie trekt in de winter naar het Middellandse Zeegebied. Slechts een heel klein deel blijft hier, zo pakweg januari / februari. 
FotoMerel 29-11-2014 Emmen foto LW
Merel (Turdus merula).  Is het u de afgelopen tijd ook opgevallen dat er overal zoveel merels te zien zijn? En dan bedoelen we niet de zogeheten stadsmerels, maar meer de bosme-rels. We hebben waarschijnlijk momenteel veel broedvogels uit Noord- en Oost-Europa (Scandinavië West Rusland) te gast. Deze zijn ietsje groter dan onze (West Europese) broedvogels, wat overigens in het vrije veld vrijwel niet te zien is. Op de foto is een merelvrouwtje afgebeeld, wat maar zo een “Scandinavische of Russische merel” zou kunnen zijn. 



Tekst: Wim Wijering
Foto’s: Leo Wijering (LW), Fons Wijering (FW) en Wim Wijering (WW)