NATUURKALENDER NOVEMBER 2013
Aanvankelijk leek het gerechtvaardigd om te denken dat het deze maand lastig zou worden om voldoende vogelopnames te maken. Achteraf bezien bleek dat een misvatting. Ook in deze maandsessie hebben we toch weer een behoorlijk vogelgehalte bij elkaar “weten te schieten”. Zo komen soorten voorbij als kraanvogel, kwak, bosuil, watersnip, waterral en roodhalsgans. Ook wat minder bijzondere soorten als spreeuw, fazant, winterkoning, zanglijster, kauw, houtduif en heggenmus passeren de revue. Eén van ons is verzot op het fotograferen van paddenstoelen. In een herfstmaand als deze mogen dit soort grondjuweeltjes onzes inziens dan ook niet ontbreken. Ook nu weer kunnen we u mogelijk verblijden met klinkende namen als: barnsteenmosklokje, gaffelhoorntje, blauwe kaaszwam, oranjerode stropharia, bruine satijnzwam, klontjestrilzwam, grote aardster, geringde vlekplaat en pijpknotszwam. We toveren dit keer ook een konijn uit de hoge hoed en laten u kennis maken met een wel heel merkwaardige vuurwants. Hopelijk hebben we u voldoende nieuwsgierig gemaakt om snel een kijkje te nemen. Wij wensen u - als steeds - veel kijk- en leesplezier toe.
Op de eerste dag van deze maand werd dit Barnsteenmosklokje (Gallerina vittiformis) gefotografeerd in de omgeving van Bardel (Dld). Het barnsteenmosklokje is in ons land een vrij algemene paddenstoel. De soort kent meerdere variëteiten en heeft een associatie met mossen. Vandaar waarschijnlijk ook de naamgeving. Deze paddenstoel met z’n mooie naam is onder meer te vinden in ruig gras, in heide en op stuifzand.
Op de eerste dag van deze maand werd dit Barnsteenmosklokje (Gallerina vittiformis) gefotografeerd in de omgeving van Bardel (Dld). Het barnsteenmosklokje is in ons land een vrij algemene paddenstoel. De soort kent meerdere variëteiten en heeft een associatie met mossen. Vandaar waarschijnlijk ook de naamgeving. Deze paddenstoel met z’n mooie naam is onder meer te vinden in ruig gras, in heide en op stuifzand.
Een dag later en wel op 2 november hielden we onze traditionele trip naar het Diepholzermoor(Dld) om daar weer eens volop te kunnen genieten van de aanwezigheid van 1000-den Kraanvogels (Grus grus). Aldus geschiedde. Bij het Duitse plaatsje Vechta kon dit foeragerende Kraanvogelpaar met in hun kielzog een jonge vogel (bruine kop) worden vereeuwigd. Er worden jaarlijks kennelijk voldoende jongen vliegvlug, want aan de hand van tellingen op de trekroutes is gebleken dat het jongenaantal tussen de 10 en 15 % ligt. Dit percentage ligt vele malen hoger dan bij menige weidevogelsoort.
In hetzelfde Moorgebied werd ook deze groep Spreeuwen (Sturnus vulgaris) gefotografeerd, terwijl ze zich een kort uitstapje veroorloofden in een besdragende struik. Het kijken naar grote zwermen spreeuwen is niet zelden een genot voor het oog. In het najaar maken ze kort voor het slapen gaan de meest fantastische figuren in de lucht. Je kunt je welhaast niet voorstellen dat ze dat met zulke aantallen kunnen zonder dat er ook maar enkelen bij zijn, die met elkaar in botsing komen. Het is en blijft een raadsel en een enerverend schouwspel waar je eindeloos naar kunt kijken.
Natuur- en vogelparken zijn interessante plekken om zo nu en dan eens te bezoeken. Je hoeft er niet specifiek naar toe te gaan om je kennis op te vijzelen voor het bestuderen van in gevangenschap gehouden dieren, maar het is vooral leuk om hier ook vogels uit het vrije veld te observeren en te fotograferen. De minder schuwe soorten komen namelijk massaal naar dergelijke plekken toe om een graantje “uit de grote ruif” mee te pikken of een visje te verschalken. Voor hen is het niets meer en minder dan aanschuiven aan het tafeltje dekje. Avifauna in Alphen aan den Rijn is zo’n plek. Eén van de eerste soorten, die zich daar liet portretteren was deze Blauwe reiger (Ardea cinerea). Op het dak van één van de gebouwen wachtte dit exemplaar geduldig zijn beurt af.
De inrichting van het park met al die verschillende biotopen is ook voor een beweeglijke - en daardoor lastig te fotograferen - soort als de Winterkoning (Troglodytes troglodytes) een aantrekkelijk oord. In het dichte struweel is deze kleine druktemaker met zijn opgewipte staartje vaak al van ver te horen. Je staat versteld hoe hard de welluidende zang van het Nettelkeurnke, zoals deze kleine zanger bij ons in de streek ook wel wordt genoemd, klinkt.
Omdat er zoveel mensen in het park komen, zijn de vogels - zoals gezegd - niet al te schuw. Als je op een bankje gaat zitten om een broodje op te peuzelen, word je al snel omringd door mussen en Kauwen (Corvus monedula). Op de site van Vogelbescherming Nederland staat mooi beschreven dat degene, die de tijd neemt om een groepje kauwen eens wat langer te aanschouwen, kan worden getrakteerd op een tentoonstelling van sociale structuren, pikordeverhoudingen, sociale intriges en onderlinge blikken van verstandhouding tussen 'verliefde' stelletjes. Dat met die pikordeverhoudingen was ook op deze dag (08-11-2013) goed te zien.
Omdat er zoveel mensen in het park komen, zijn de vogels - zoals gezegd - niet al te schuw. Als je op een bankje gaat zitten om een broodje op te peuzelen, word je al snel omringd door mussen en Kauwen (Corvus monedula). Op de site van Vogelbescherming Nederland staat mooi beschreven dat degene, die de tijd neemt om een groepje kauwen eens wat langer te aanschouwen, kan worden getrakteerd op een tentoonstelling van sociale structuren, pikordeverhoudingen, sociale intriges en onderlinge blikken van verstandhouding tussen 'verliefde' stelletjes. Dat met die pikordeverhoudingen was ook op deze dag (08-11-2013) goed te zien.
Een soort, die je zo één twee drie in een dergelijk park vanuit het vrije veld niet zou verwachten is de Kwak (Nycticorax nycticorax). Hoewel kwakken op het eerste gezicht opvallende vogels zijn, valt het doorgaans niet mee om er überhaupt één binnen het gezichtsveld te krijgen, laat staan te fotograferen. In een dergelijk vogelpark is dat eerlijk gezegd een koud kunstje. Altijd zijn er wel een paar exemplaren, die hun schuwheid hebben afgelegd en hier tijdens of kort na de voedertijden bij het “gratis afhaalcentrum” te vinden zijn.
|
Bij de grote waterplas op het terrein liep ook deze adulte Kraanvogel (Grus grus) rond. Dit bleek, zoals te verwachten viel, een geleewiekt exemplaar. Het beest kreeg het zelfs op z’n heupen om een aantal verbouwereerde bezoekers te trakteren op een fraai staaltje spring- en trompetterwerk, beter bekend als de aansprekende kraanvogeldans. Dit indrukwekkende natuurspel is in de vrije natuur vaak de voorbode van een nieuw broedseizoen en een hernieuwde kennismaking met hun partner van een jaar eerder.
|
Op het terrein oefende die dag in de buitenlucht ook een valkenier met een Luggervalk (Falco jugger). De Luggervalk staat ook te boek als Indische Lannervalk. Nu is het valkeniersgebeuren niet bepaald mijn hobby, maar het kijken naar roofvogels en het bestuderen van roofvogels in de vlucht zeer zeker wel. Soms moet je dan ook concessies doen, temeer daar een dergelijke valkensoort (in dit geval uitgerust met een zender) niet eerder op onze site is besproken. De Luggervalk is een Aziatische soort, die zijn domicilie heeft in landen als Iran, Afghanistan, Pakistan, India, Nepal, Bhutan en Bangladesh. De soort schijnt in het wild hard achteruit te gaan door het gebruik van pesticiden en de benutting ten dienste van de valkerij. Hoe het ook zij; het was best lastig op deze snelle valk, die veel lijkt op de Lannervalk, in de vlucht op de foto te krijgen.
Ook een soort, die je vanwege hun nachtelijke leven, niet elke dag te zien krijgt, is de Bosuil (Strix aluco). Bosuilen overwinteren in hun eigen gebied en zijn derhalve jaarvogels. Alleen jonge bosuilen, op zoek naar een eigen territorium, willen wel eens omzwervingen maken, maar nooit ver van de plek waar ze zijn geboren. Daar waar kerkuilen een hartvormig gezicht hebben, ziet het gezicht van een bosuil er uit als een soort motorbril. Deze nachtelijke jagers maken graag gebruik van nestkasten.
|
Op de grond zijn Watersnippen (Gallinago gallinago) uitstekend gecamoufleerd, zoals te zien op deze foto, die werd genomen op 09-11-2013 in de Oelemars bij Losser. Let eens op de enorme lange snavel, waarmee ze diep in de (weke) grond kunnen boren. Als ze verstoord worden vliegen watersnippen roepend en in een zigzagvlucht op. Zijn kleinere neefje, het bokje, daarentegen vliegt pas op het allerlaatste moment op zonder geluid te maken om kort daarna weer in de vegetatie neer te strijken.
|
Het Arboretum in de Lutte is een uitgelezen plek waar je heel veel verschillende bomen en struiken uit menig werelddeel kunt aanschouwen. Inherent hierin is hier ook menige paddenstoel te vinden. Allereerst deze Blauwe kaaszwam (Spongiporus caesius), welke op 08-11-2013 op de gevoelige plaat werd vastgelegd. Dit is zo’n soort die je eigenlijk het gehele jaar door zou kunnen regen komen. De bovenkant van deze zwam is bedekt met haren. Op jonge leeftijd is hij wit; pas later krijgt hij zijn blauwgrijze kleur. De zwam kun je aantreffen op stobben van naaldbomen en is vrij algemeen.
Gaffelhoorntje (Calocera furcata) 08-11-2013 Arboretum de Lutte. Het vruchtlichaam van deze paddenstoel is in het onderhavige geval gevorkt, maar kan ook cilindrisch tot priem of knotsvormig zijn. Het gaffelhoorntje wordt niet veel groter dan 1 tot 2 cm, is glad, kleverig en heldergeel of oranje. Ze komen vaak voor in groepjes of in onderling vergroeide bundeltjes op naaldhout. De soort is redelijk zeldzaam.
|
Slijmzwam 14-11-2013 omgeving Zutphen. Deze slijmzwam doet zijn naam geen eer aan, want het is geen paddenstoel, maar een zogeheten myxomyceet. De Myxomyceten vormen een groep organismen, die zich van alle andere levensvormen onderscheiden. Het zijn weliswaar organismen, die sporen produceren, maar ze behoren niet tot de schimmels, maar eerder tot de amoeben. Ze kunnen vrijwel overal worden gevonden, zowel in als op de bodem en laten een slijmachtige substantie achter. Van slijmzwammen is bekend dat ze als het ware naar voedselbronnen toegroeien.
|
Oranjerode stropharia (Stropharia aurantiaca) 14-11-2013 omgeving Zutphen. Deze paddenstoel met zijn opvallende oranjerode hoed is tijdens de zomer en de herfst te vinden op houtresten (vooral houtsnippers), in bossen, parken en plantsoenen. Het is tevens een saprofiet. De soort is vrij algemeen en vindt zijn oorsprong in Australië. Beschreven staat dat de sporen met de wind naar Europa zijn komen overwaaien.
|
Bruine satijnzwam (Entoloma sericeum) 14-11-2013 omgeving Zutphen. Alleen al in ons land komen naar schatting 180 soorten satijnzwammen voor. Het is dus een hele grote groep met een grote variëteit aan soorten. Vrijwel alle soorten, zo ook de bruine satijnzwam, zijn saprofieten oftewel “opruimers”. De soort is vrij algemeen en kan worden aangetroffen in weilanden, langs wegbermen en soms in bossen en parken. Meestal groeit hij in groepen.
|
In het pinetum tussen Lochem en Zutphen werd deze Klontjestrilzwam (Myxarium nucleatum) aangetroffen en wel op 14-11-2013. Deze schimmel is vooral te vinden op dode loofhouttakken. Niet zelden echter ook op of naast zaagsnedes van es, populier en esdoorn. Ook kun je ze vinden op plekken waar mosvorming begint, zoals op bijgaande foto.
|
In Nederland komen in totaal 19 soorten aardsterren voor van het geslacht Geastrum, waartoe ook deze vrij zeldzame Grote aardster (Geastrum pectinatum) behoort. Ook deze aardster werd op 14-11-2013 in het pinetum tussen Lochem en Zutphen aangetroffen. Aardsterren zijn te herkennen aan een bol in het centrum van het stervormige vruchtlichaam. Verder zijn de “grijparmen“ erg opvallend.
|
Graag uw speciale aandacht voor de twee nu volgende foto’s. Op de eerste staat een groepje Vuurwantsen (Pyrrhocoris apterus) afgebeeld, gefotografeerd nabij de Rietplas in Emmen. Wantsen zijn te herkennen aan het driehoekige schildje op hun rug. Vuurwantsen hebben een bloedrode kleur met karakteristieke zwarte vlekken. Ze kunnen een penetrante geur verspreiden via hun stinkklier. Vaak zijn ze vinden op de schors van iepen en lindes. Als u goed naar het bovenste exemplaar kijkt ziet u echter iets heel bijzonders aan de achterzijde van het beestje.
|
Het onderdeel waar we het nu over hebben is sterk uitvergroot om het beter te kunnen laten zien. Pas op de PC kwamen we er namelijk achter dat de bewuste vuurwants ((Pyrrhocoris apterus) één of andere afscheiding met zich meedraagt, wat veel weg heeft van een gezichtje. Wantsen leven van plantensappen en scheiden vaak (giftige) stoffen af, die een chemische reactie teweeg kunnen brengen. Dit is een afweermiddel om maar vooral niet opgegeten te hoeven worden. Deze bijzondere foto roept echter de nodige vragen op en is tegelijkertijd mysterieus. We maakten er al grapjes over dat we nooit hebben geweten dat “Aliens” zooooo klein waren! Het is mogelijk dat dit een speling van de natuur is, maar vooralsnog weten we het antwoord niet. Wie helpt ons om dit raadsel opgelost te krijgen?
|
De Zanglijster (Turdus philomelos) draagt zijn naam met ere. Ze trekken in de herfst wel wat zuidelijker, maar ze zijn niet zelden al in januari / februari terug en beginnen dan ogenblikkelijk te zingen. De zang kent vele variaties. De oplettende luisteraar hoort meteen dat hij veelvuldig in herhaling valt. Let verder ook eens op de gespikkelde borst op de foto. Als je goed kijkt zijn het allemaal naar boven gerichte pijlpuntjes. Dit verontwaardigde exemplaar werd gefotografeerd op 15-11-2013 in Parc Sandur te Emmen.
Op Parc Sandur met zijn vele natuurlijke terreintjes, waar je zo maar allerlei vogels en dieren kunt tegen komen, ontbreekt: “Broer” Konijn (Oryctolagus cuniculus) uiteraard niet. Dit exemplaar werd, net als de fazanten, vereeuwigd op 15-11-2013. Wilde konijnen hebben een grijsbruine vacht, relatief lange oren, zijn erg wendbaar en bij onraad in een oogwenk verdwenen. Ze behoren tot de haasachtigen en niet tot de knaagdieren, zoals vaak gedacht wordt. Als gevolg van allerlei ziektes zijn de aantallen behoorlijk gedecimeerd.
|
Zo opvallend als de hanen zijn, zo onopvallend zijn de hennetjes. We hebben het in dit geval over deze twee Fazanten (Phasianus colchicus), die vredig op 15-11-2013 aan het foerageren waren op hetzelfde vakantiepark in Emmen. Of deze twee de Kerst hebben gehaald is en blijft de vraag. Fazanten zijn immers geliefde jachtvogels. Uit overlevering weten we dat ze ooit eens door de Romeinen naar West Europa zijn gebracht, maar dat kan niemand zich uiteraard herinneren.
|
Het is u bij eerdere natuursessies en ook in deze kalendermaand zeker al opgevallen dat we geregeld in Drenthe te gast zijn en van daaruit fotomateriaal naar u toe laten komen. Eén van ons heeft daar een leuk buitenverblijf, waar we geregeld te vinden zijn. Hier werd op 15-11-2013 ook deze Pijpknotszwam (Macrotyphula fistulosa) gefotografeerd, nabij De Rietplas (Emmen). Pijpknotszwammen zijn algemeen in ons land. Je kunt ze aantreffen in elzenbroekbossen en natte loofbossen. Ze zijn vooral te vinden op els, berk en Amerikaanse vogelkers. Vastgelegd is een buitengewoon sierlijk exemplaar.
Zie je kleine, grijsbruine paddenstoeltjes met witte plaatjes in het gazon of grasland, dan is de kans groot dat je een mycena hebt gevonden. Het sporenpoeder van mycena’s is wit en de hoedjes zijn vaak klokvormig. Afgebeeld is de Grijsbruine Grasmycena (Mycena aetites) welke op 23-11-2013 eveneens werd aangetroffen in het Bargerveen.
|
In het nabijgelegen Bargerveen kon ook deze Geringde vlekplaat (Panaeolus fimiputris) op 23-11-2013 worden geportretteerd. De geringde vlekplaat is een echte mestbewoner, die je uitsluitend kunt vinden op oude koeienvlaaien. Met het beheer in het Bargerveen zit het wat dat betreft wel goed. De soort is niet giftig, maar de groeiplaats nodigt niet bepaald uit om deze paddenstoel te consumeren.
|
We hebben tot slot nog 4 vogelsoorten “voor u in de aanbieding”, te beginnen met deze Waterral (Rallus aquaticus). Een waterral is best een lastige soort om voor de lens te krijgen. Ze houden er in de dichte rietkragen namelijk een verborgen leefwijze op na. Horen doe je ze des te vaker. Het geluid wordt vaak vergeleken met dat van een krijsend biggetje. Dit exemplaar kon worden vereeuwigd, nadat deze op 21-11-2013 bij de Oelemars te Losser even uit de dekking tevoorschijn was gekomen.
Misschien wel de mooiste gans, die we in Nederland kunnen tegenkomen, is de Roodhalsgans (Branta ruficollis). Het is een korte gedrongen ganzensoort, die er qua kleurtekening in onze ogen best wel sierlijk uitziet. Dit exemplaar hield zich op 23-11-2013 op in de omgeving van Erica. Gezien de geringe schuwheid en de plaats van aantreffen, hebben we hier waarschijnlijk – zoals zo vaak - te maken met een ontsnapt exemplaar.
Een onderbelichte soort, waar doorgaans maar weinig aandacht voor is, betreft de Heggenmus (Prunella modularis). Dit exemplaar werd onder dezelfde condities en net als de voorgaande soort, in de achtertuin te Losser gefotografeerd op de laatste dag van de maand. Heggenmussen zien er onopvallend uit en houden er een nogal verborgen leefwijze op na. Ze zijn eigenlijk best wel schuw en scharrelen vrijwel altijd op de grond tussen de struiken hun kostje bij elkaar. De dunne snavel verraadt dat het absoluut geen mussensoort is.
Een soort, die je praktisch overal in Nederland kunt tegenkomen is de Houtduif (Columba palumbus). Omdat deze duivensoort zo algemeen is, is d ‘ie voor veel natuurfotografen niet bijster interessant. De meesten gaan toch voor de meer bijzondere soorten. De zelf opgelegde moeilijkheidsgraad bij deze foto was om dit exemplaar op ooghoogte gefotografeerd te krijgen. Ziet u het voor zich: Plat liggend op een matras in de serre, schuifdeur open, ingepakt in een camouflagenet, geen geluid en beweging makend en dan maar wachten en wachten om uiteindelijk op het juiste moment af te kunnen drukken. Zo simpel is het dus allemaal niet. Wellicht is deze houtduif met bijgaande toelichting nu toch een stuk bijzonderder geworden.
Foto’s: Leo en Wim Wijering
Tekst: Wim Wijering
Eventuele reacties graag via: [email protected]