natuurkalender

December 2017 gaat vooral de boeken in als een “zachte maand”, met een gemiddelde temperatuur van 4,8 graden tegen 3,7 normaal. Zachte decembermaanden kennen we overigens al 7 jaar achtereen. De laatste maand van het jaar krijgt evenwel ook de status mee van een zeer natte, donkere en grauwe maand. Op veel plaatsen traden rivieren en andere watergangen buiten hun oevers, maar er viel ook sneeuw. In de periode van 9 tot en met 11 december was er sprake van stevige sneeuwval en dat hoort ons inziens toch ook bij een “echte” wintermaand. Nochtans eindigde december uitzonderlijk zacht met op Oudejaarsdag maxima van 11-14 graden!

We hebben ook in deze maand weer menige soort uit het rijk der schimmels op de gevoelige plaat gezet. Achtereenvolgens laten we u kennis maken met soorten als: pelsinktzwam, geurige schijnridderzwam, paarsharstrechter, oranjegeel koraaltje, gele aardappelbovist, echte tonderzwam, en wit oorzwammetje. 

Ook de vogels krijgen in deze kalenderrubriek weer de nodige aandacht. Deze maand hebben we ons oog laten vallen op: boomklever, buizerd, casarca, grote bonte specht, fazant, grauwe- en kolgans,  toendrarietgans, roodborst, vink, wilde eend en wilde zwaan. 

Verder hebben we voor u uit de categorie flora sneeuwbes, gewone klimop en steenbreekvaren in de aanbieding. De resterende foto’s hebben betrekking op een besneeuwd landschap, spinnenweefsel en een konijn.  

Wij wensen u - als steeds - veel kijk- en leesplezier toe. Mede vanwege tijdgebrek en het slechte weer in december is het aantal gemaakte opnames deze keer wat minder dan u van ons gewend bent. Bovendien zijn twee fotografen niet in de gelegenheid geweest om buiten met de camera op stap te kunnen gaan. 
​
Uiteraard hebben we de gebruikelijke 25 natuurkalenderfoto’s (met toelichting), wel weer voor u in petto, maar het aantal overige recente foto’s is, net als in november, beduidend minder. Dat laat onverlet dat ook deze opnames (met name uit het schimmelrijk), ons inziens de moeite van het bekijken waard zijn. Oordeelt u echter zelf.

We beginnen deze natuurkalender allereerst met een aantal sneeuw gerelateerde opnames. Wat te denken van deze foto, gemaakt tijdens hevige sneeuwval in de buurt van het Haaksbergerveen. Het lijkt wellicht een grofkorrelige foto, maar het zijn puur de sneeuwvlokken, die u ziet. Heel apart toch! Op de achtergrond zijn op een akker zowel Grauwe Ganzen (Anser  anser) als Kolganzen (Anser albifrons) te zien, alhoewel ze nauwelijks herkenbaar zijn. Door de fikse sneeuwval waren de ganzen soms niet eens meer waarneembaar.

Kol- en Grauwe Ganzen ~ tijdens hevige sneeuwval ~ 09-12-2017 Haaksbergerveen foto Laurents ten Voorde

Ruim een uur later vloog in hetzelfde gebied een grote groep ganzen op, waarvan een flink deel binnen lensbereik kwam. De klikkende camera registreerde in één shot maar liefst drie soorten, te weten: Kolgans (veel), Grauwe gans (diverse) en Toendrarietgans (enkele). Als u de foto nauwgezet bekijkt zult u alle 3 soorten kunnen herkennen. De grauwe gans (Anser anser) valt namelijk op door z’n  oranje snavel en roze poten. De kolganzen (Anser albifrons) zijn te herkennen aan hun fel oranje poten, zwart gestreepte buik en witte bles bij de snavel en de toendrarietganzen (Anser serrirostris) vallen op door hun grote(re) formaat, oranjezwarte snavels en donkerbruine nek. ​

Kolganzen en Grauwe ganzen 09-12-2017 Haaksbergerveen foto Laurents ten Voorde

Haaksbergerveen 09-12-2017 winterse aanblik foto Laurents ten Voorde

Opnames maken van een winters landschap met een vers laagje sneeuw; zo vaak maak je dat in eigen land niet meer mee. En dan wil je natuurlijk wel goeie foto’s maken. Belangrijk om te weten dat een besneeuwde omgeving doorgaans wel wat extra belichting kan gebruiken. De witbalans wordt namelijk al snel bij al die wittigheid verstoord, waardoor de lichtmeting niet zelden te donker en / of té blauw uitpakt. Een aantal (licht)instellingsaanpassingen kan dan ook zoveel mooiere foto’s opleveren. Het gemakkelijkste is evenwel om in RAW te fotograferen, want dan kan naderhand de witbalans, zonder kwaliteitsverlies, zo natuurgetrouw mogelijk alsnog worden aangepast.

Een dag later was de pas gevallen sneeuw al weer grotendeels verdwenen. Toch was nog een Vink (Fringilla coelebs) zo bereidwillig om vanuit een besneeuwde bloemenmand de wereld in zich op te nemen. Het beestje, een mannetje, was tussen het groen aan het zoeken of hij nog iets van z’n gading kon vinden. In de winter kun je vinken geregeld in de tuin aantreffen. Ze komen met graagte af op uitgestrooid gemengd zaad; zonnebloempitten worden evenmin versmaad. Bij vorst en sneeuwval kunnen de aantallen in de tuin behoorlijk toenemen.

Vink ~ man ~in besneeuwde mand ~10-12-2017 Nijstad Weerselo foto Wim Wijering

Sneeuwbessen 24-12-2017 Meesebuerg Luxemburg foto Wim Wijering

De afgebeelde bessen van de Sneeuwbes (Symphoricarpos albus) doen denken aan onze kindertijd. We plukten ze bij bosjes tegelijk en knepen of trapten ze daarna kapot, omdat ze zo mooi konden klappen. Dat komt door de luchtholtes in de sponsachtige bessen. Daarom worden ze ook wel klapbessen genoemd. De sneeuwbes behoort tot de familie van de kamperfoelie-achtigen. Hun oorsprong ligt in de Verenigde Staten. Op veel plekken kom je tegenwoordig volop verwilderde struiken met deze “spierwitte” bessen  tegen. De opname is overigens gemaakt in Luxemburg in de nabijheid van kasteel Meesebuerg. ​

Steenbreekvaren 24-12-2017 Meesebuerg Luxemburg foto Wim Wijering

Op de ommuring van eerdergenoemd kasteel werd deze Steenbreekvaren (Asplenium trichomanes) aangetroffen. Het is een klein formaat streepvaren, die in de winter mooi groen blijft. In Luxemburg zijn ze op veel geschikte plekken te vinden; het meest op oude, vochtige muren die noordwaarts zijn gericht. De soort kan slecht tegen droogte en is altijd in een schaduwrijke omgeving te vinden. In ons land zijn ze behoorlijk schaars. Alleen in Zuid Limburg en langs een aantal grote rivieren komen ze verspreid voor.

Gewone Klimop ~ blad rood verkleurend ~ 24-12-2017 omgeving Stegen Luxemburg foto Wim Wijering

Een ander lid uit de florawereld waaraan we wat aandacht willen schenken is: Gewone Klimop (Hedera helix). Je ziet ze overal; ze bedekken muren, schuttingen, bomen en zelfs de bodem. Er zullen dan ook maar weinig mensen zijn die niet weten wat klimop is. Het is een zogeheten “zelfhechtende” plant, die wel twintig meter hoog kan worden. Het zijn snelle groeiers, die je zowel in een zonnige dan wel schaduwrijke omgeving kunt aantreffen. Ten onrechte wordt vaak gedacht dat klimop gevels kan ontwrichten, bomen dood doet gaan en een bron is voor allerlei ongedierte. En dat alles is niet waar. We zouden deze plant eigenlijk veel meer moeten koesteren, want het is één van de weinige planten die nog tot laat in de herfst voedsel biedt aan bestuivende insecten, als bijen, hommels, zweefvliegen en (nacht)vlinders. Alhoewel rode klimop niet bestaat, kom je soms toch roodachtige bladeren tegen, zoals op bijgaande foto.

Kopjesbekermos 24-12-2017 omgeving Stegen Luxemburg foto Wim Wijering

We maken nu een kleine switch naar de korstmossen. U kent ze vast wel; die bijzonder taaie organismen, die op de meest onwaarschijnlijke plaatsen kunnen overleven, zoals woestijnen, poolgebieden en hooggebergtes. Op de foto ziet u het zeer veel voorkomende Kopjesbekermos (Cladonia fimbriata), die maar weinig eisen stelt aan z’n ondergrond. Je treft ze aan op bomen, op de grond, op hout maar ook op steen. Ze hebben een vrij gladde steel en hun vorm doet een beetje denken aan een vuvuzela. Korstmossen vormen een symbiose tussen schimmels en algen. Door deze samenwerking kunnen beide organismen overleven. De meeste korstmossen leven van wat er in de lucht voorkomt. Hierdoor zijn ze erg gevoelig voor luchtverontreiniging.

Pelsinktzwam 01-12-2017 Arboretum De Lutte foto Leo Wijering

In tegenstelling tot voorgaande soort komt het Paarsharttrechtertje (Rickenella swartzii) zeer algemeen in ons land voor. De soort dankt zijn naam aan het centrale deel van de hoed wat, zoals ook op de foto te zien, bruinpaars van kleur is. De hoedrand is beduidend bleker. In jonge toestand is de hoed bol, maar zakt daarna in, waarbij een centrale indeuking ontstaat. Het vruchtlichaam krijgt vervolgens een trechtervorm. De steel is in verhouding tot de hoed erg lang en fijn behaard. Bovenaan is deze donkerbruin van kleur en onderaan wat lichter; vaak met lila tinten. Het paarsharttrechtertje kun je aantreffen in bossen, parken, wegbermen en tuinen.

Nu het woord schimmel is gevallen, is het een goed moment om over te schakelen naar een aantal paddenstoelen. We beginnen direct maar met een vrij zeldzame soort, te weten de Pels Inktzwam (Coprinopsis radiata), die in ons land als kwetsbaar te boek staat. De soort groeit vooral op verse paardenmest, hetgeen overigens in de onderhavige situatie niet het geval was. Het is een minuscule paddenstoel, waarvan de hoed vaak niet hoger wordt dan 1 cm.  Bovendien is het een zeer breekbare soort. Vermeld wordt dat er geen microscopische controle heeft plaats gevonden, zodat de determinatie niet voor 100 % kan worden gegarandeerd.

Paarsharttrechtertje 28-12-2017 omgeving Gees Drenthe foto Leo Wijering

Geurige Schijnridderzwam 01-12-2017 Arboretum de Lutte foto Leo Wijering

Beduidend geler van kleur is het Oranjegeel Koraaltje (Ramariopsis crocea), welke net als de vorige soort kon worden vastgelegd in het arboretum in de Lutte. Ook deze koraalzwam is in ons land vrij zeldzaam. Elders wordt de soort kwetsbaar genoemd. Ze kunnen tot 4 ½ cm hoog worden en hebben een goud- tot saffraangele kleur met meerdere vertakkingen. De steel is aan de basis meestal “witviltig”. Het vruchtvlees voelt elastisch aan. Voor een zekere determinatie is microscopisch onderzoek noodzakelijk.

In de NMV verspreidingsatlas paddenstoelen staat de Geurige Schijnridderzwam (Lepista irina) te boek als matig algemeen. Elders staat beschreven dat ze vrij zeldzaam zijn. Deze plaatjeszwam dankt in ieder geval zijn naam aan de sterk geparfumeerde geur als je ‘m doorsnijdt. Ze zijn weliswaar eetbaar, maar daar houden wij ons als natuurfotografen niet mee bezig. Groeien doen ze in groepen of bundels in tuinen en weilanden, maar ook op open plekken in het bos. De hoedhuid van deze bleekgele paddenstoel is glad gewelfd en kan tot wel 15 cm breed worden.

Oranjegeel koraaltje 01-12-2017 Arboretum De Lutte foto Leo Wijering

Gele aardappelbovist 28-12-2017 Haaksbergerveen foto Laurents ten Voorde

Een algemene soort in ons land is ook het Wit Oorzwammetje (Crepidotus variabilis), waarvan de onderkant naar onze mening het mooist is. Je treft ze vooral aan op takken, maar soms ook op stengels van kruiden of bladstrooisel in loofbossen. Ze komen in de herfst tevoorschijn en zijn tot in de vroege winter vindbaar. De hoed lijkt wel wat op een oorschelp; vandaar de naamgeving. Ze zijn aan de bovenzijde veelal wit tot crèmekleurig. Als je dit zwammetje omdraait, is - zoals ook op de foto - goed te zien dat de lamellen ver uit elkaar staan, zeg maar uitgewaaierd.

Geel is ook de volgende paddenstoel, te weten de Gele Aardappelbovist (Scleroderma citrinum). Goed is bij deze bovist te zien dat de kleur geel ook nu weer verschilt. Die van de Gele aardappelbovist neigt naar citroengeel, zoals ook uit de wetenschappelijke naam valt af te leiden. Deze half bol- of knolvormige paddenstoel kan een doorsnede van 10 cm bereiken en voelt ruw aan door de hoekige schubjes, die op de huid zitten. Verder ruiken ze niet bepaald fris. Je kunt ze ook maar beter niet eten, want dat levert gegarandeerd darmklachten op. De soort komt zeer algemeen in ons land voor.

Wit Oorzwammetje 12-12-2017 Lutterzand foto Leo Wijering

Tonderzwam 24-12-2017 Meesebuerg Luxemburg foto Wim Wijering

We willen u deze maand bijgaande foto van een “doorregend” spinnenweb (wat zich uitspreidt over enkele minuscule paddenstoeltjes) niet onthouden. De opname is tot stand gekomen met focus stacking. Het resultaat is weliswaar nog niet optimaal, maar als we deze vorm van fotografie wat beter onder de knie hebben, zal daar in de nabije toekomst wat dieper op in worden gegaan. De naamgeving van de zwammetjes blijft in dit geval achterwege. Reactie van de fotograaf in kwestie: “Ik wilde de creatie die de natuur zelf gemaakt heeft niet vernietigen om te kijken welke paddenstoel er onder zat. Want wie ben ik om te vernietigen wat de natuur geheel zelfstandig gecreëerd heeft!”.

Grote bonte specht ~vrouwtje ~16-12-2017 Nijstad Weerselo foto Wim Wijering

De Echte tonderzwam (Fomes fomentarius) is een schimmel die groeit op verzwakte of dode bomen. Op vitale bomen wordt de zwam nauwelijks aangetroffen. De meeste tonder of tondelzwammen, zoals ze ook wel worden genoemd, tref je aan op beuk en berk. Ze kunnen erg hard worden en groeien elk jaar verder uit. Toen er nog geen lucifers bestonden, werd deze zwam gebruikt voor het maken van vuur. Samen met vuurstenen werd de tondel in een tondeldoos meegenomen. Door vuurstenen tegen elkaar te slaan ontstond vonkvorming, waarmee een stukje tondel werd aangestoken. Er hoefde hierna alleen tegen de smeulende (gestampte) tondel te worden geblazen om vlammetjes te krijgen.

Spinnenweb ~ rustend op een paddenstoeltje ~ 28-12-2017 Haaksbergerveen foto Laurents ten Voorde

We schakelen nu over op een serie opnames van gevleugelde gevederde vrienden, te beginnen met een Grote Bonte Specht (Dendrocopus major). Deze soort hebben we al geruime tijd niet meer voor het voetlicht gebracht. Ze zijn het gehele jaar door in de directe omgeving van hun broedgebied te vinden. In de winterperiode gebruiken ze een ruimer gebied om voedsel te zoeken. Hierbij laten ze zich regelmatig verleiden om locaties te bezoeken met voedertafels. Ze zijn namelijk dol op speciale vogelpindakaas, gedopte pinda’s, vetbollen, maar ook rundervet wordt niet versmaad. Dit beestje (een vrouwtje) ging heerlijk in het zonnetje zitten en hakte er even later lustig op los om daarna de “gedekte tafel“ te bezoeken.

Boomklevers (Sitta europaea) zijn nauw verwant aan spechten. Bij het klauteren langs bomen wordt - in tegenstelling tot zijn grotere neven - de staart niet als steun gebruikt. In het najaar legt deze soort, net als de eekhoorn, een ruime wintervoorraad aan van zowel zaden als noten.. Boomklevers danken hun naam aan het vermogen om zowel tegen de stam omhoog als omlaag te klimmen, waardoor de vogel zich als het ware aan de stam “vastkleeft”. Het is sowieso de enige Nederlandse vogel die met de kop naar beneden klimt, alhoewel dat uitgerekend op deze foto niet te zien is.

Buizerd ~ foeragerend ~ 26-12-2017 De Marsen Drenthe foto Leo Wijering

De Buizerd (Buteo buteo) is binnen onze gelederen waarschijnlijkste de meest gefotografeerde roofvogelsoort. De in ons land broedende buizerds zijn over het algemeen standvogels. Ze trekken niet echt weg, maar blijven hun territorium veelal trouw. Jonge vogels zwerven weliswaar uit, maar nooit ver van de plek waar ze geboren zijn. In de winter krijgen de volwassen vogels gezelschap van buizerds uit Scandinavië. Tussen de blijvers en de gasten wil het nog wel eens tot territoriale spanningen leiden. Op de foto ziet u een buizerd, die op de grond een prooi te pakken heeft. Hij laat deze niet graag achter en maakt - gezien zijn alerte houding - kennelijk de afweging om al dan niet op te vliegen. De plaat was toen al gemaakt. ​

Boomklever 16-12-2017 Nijstad Weerselo foto Wim Wijering

Tijdens een kort verblijf in Luxemburg kon een grappig plaatje worden geschoten van een Roodborst (Erithacus rubecula) gezeten op een overigens “onechte” uil.  Het beestje neemt op de foto zo’n beetje een houding aan als “Wie doet me wat“. Alhoewel deze uil als tuindecoratie dienst doet, worden er bij vogeloverlast niet zelden als afschrikmiddel ook imitatieroofvogels en uilen ingezet. U hebt ze vast wel eens gezien, van die grote plastic oehoe’s op centrale antennesystemen. Als deze imitaties niet geregeld verplaatst worden, is er als snel sprake van gewenning en schiet het middel z’n doel voorbij.  Als rechtgeaarde vogelaars houden wij ons hier overigens verre van. ​

Wilde zwanen ~ op akkerland ~ 28-12-2017 omgeving Aalden Drenthe foto Leo Wijering

In Europees opzicht is ons land als overwinteringsgebied voor de Wilde Zwaan (Cygnus cygnus) van betrekkelijk geringe betekenis. Ze foerageren steevast op akkers op zoek naar achtergebleven voedsel wat overigens steeds schaarser wordt. Nederland ligt voor deze soort net zo’n beetje aan de rand van het overwinteringsgebied. Ze zijn hier dan ook in niet al te grote aantallen te gast. Meestal zijn het wat kleinere groepjes. Zoals ook hier een clubje van acht; eerlijk verdeeld in vier volwassen en vier onvolwassen exemplaren. De Fransen noemen de wilde zwaan “Cygne Chanteur”, oftewel “zingende zwaan”. Deze naam is zo gek nog niet gekozen, omdat deze zwanensoort bijzondere trompetachtige geluiden (nasale drietonen) produceert. Tsjaikovski heeft zich ooit eens door deze geluiden laten inspireren tot het schrijven van “het Zwanenmeer”.

Casarca's (Tadorna ferruginea) worden vanaf de jaren negentig in toenemende mate in ons land waargenomen. Deze toename heeft deels te maken met de groeiende broedpopulatie in Nederland, maar nog meer met de aanwas vanuit Duitsland. Het is niet duidelijk of hier ook vogels bij zijn uit de oorspronkelijke broedgebieden in Zuidoost en Oost Europa. Medio december hield dit paartje casarca’s (links het vrouwtje en rechts het mannetje) zich op in het Beuningerachterveld. Van deze soort weten we dat ze hartje winter schaars zijn in ons land. Gezien de kleurstelling van hun verenkleed worden ze ook wel roestgans genoemd.

Roodborst ~ op uil ~ 26-12-2017 Schieren Luxemburg foto Wim Wijering

Casarca paartje 18-12-2017 Beuningerveld foto Leo Wijering

Wilde eend ~ paartje ~ 26-12-2017 Dommerskanaal Drenthe foto Leo Wijering

Eendenpaartjes, zoals dit stelletje Wilde eenden (Anas platyrhynchos) zijn doorgaans onafscheidelijk, van elkaar. Het schijnt evenwel dat ze er stiekempjes ook wel eens “bijslaapjes” op na houden. Wat dat betreft zijn het net mensen. Wilde eenden blijven het gehele jaar in ons land en zijn overal  te vinden waar water is. Het is de stamvader van de tamme eend oftewel de soepeend, zoals we die  steevast in onze vogellijstjes mogen invullen. Het is inmiddels een bekend gegeven dat het aantal “zuivere” wilde eenden aan het afnemen is. Ook het aantal broedvogels is de afgelopen 15 jaar met circa 30 % afgenomen. Mogelijke oorzaken van deze achteruitgang is, net als bij de korhoenders, wellicht gelegen in de kwetsbare kuikenfase.

Dat de maand december vooral in het teken stond van veel regenval, wordt door deze Fazantenhaan (Phasianus colchicus) nog eens extra geïllustreerd. Het beest heeft even tevoren een behoorlijke plensbui over zich heen gekregen en is op de foto bezig om z’n verenkleed te laten drogen. Zo’n bolle, half verkleumde fazant is weer eens wat anders dan die doorgaans zo parmantig voortstappende hanen. Om niet onderkoeld te raken zetten vogels geregeld hun donsveren uit, waardoor ze beter geïsoleerd zijn. Vogels hebben trouwens ook poten die goed tegen de kou kunnen. Ze verliezen hierdoor amper lichaamswarmte via de koude ondergrond.

Fazanthaan ~ droogt op na regenbui ~ 26-12-2017 Parc Sandur Emmen foto Leo Wijering

Met dit Konijn (Oryctolagus cuniculus), wat zo te zien de kerstmaaltijd heeft overleefd, sluiten we deze decembersessie ons inziens in stijl af. In 2018 gaan we onverdroten voort met onze fotografiepassie. Hopelijk lukt het dan opnieuw om mooie en interessante foto’s met u te delen. Wij wensen ieder van u een heel voorspoedig, maar vooral natuurrijk en inspirerend Nieuw Jaar toe.

Konijn 26-12-2017 omgeving Grote Rietplas Emmen foto Leo Wijering

Samenstelling: Wim Wijering           E-mail: wimwijering@hotmail.com
​
Foto’s: Leo en Wim Wijering en Laurents ten Voorde

Uiteraard hebben we in deze maand nog veel meer foto’s gemaakt, dan we in deze natuurkalender hebben weergegeven. Wij willen u deze opnames niet onthouden, omdat hier ook veel mooi materiaal bij zit. Oordeelt u echter zelf door hier te klikken. De foto’s kunt u vergroten, net als bij de natuurkalender, door er op te klikken.