Natuurkalender december 2014

Dit wordt de tweede natuurkalender na onze herstart in november. Met z’n drieën zijn we er – voor zover de apparatuur en de weersomstandigheden dat toelieten – weer met enige regelmaat op uitgetrokken. Dat heeft deze keer geresulteerd in een 22-tal natuurfoto’s en één slotfoto. Wij vonden dat het onderwerp sneeuw in een wintermaand als december niet mocht ontbreken. Daar moesten we overigens wel mee wachten tot na de Kerst. Ook nu weer is er sprake van een hoog vogel- en paddenstoelengehalte. Dat heeft alles te maken met onze bijzondere interesse voor deze twee natuurrubrieken. Hopelijk weet u het beeldmateriaal met wat tekst en uitleg te waarderen. De fotovolgorde is deze keer op datum.
FotoSpreeuw 01-12-2014 Parc Sandur Emmen foto Leo Wijering
De eerste foto is die van een Spreeuw (Sturnus vulgaris), die opvalt door zijn “winterstippels”. Bij dit exemplaar zijn op de rug nog de kenmerkende groene en purperen kleuren te zien. Er zijn tussen het mannetje en het vrouwtje nauwelijks geslachtsverschillen waarneembaar. Als je goed oplet kun je misschien aan het winterkleed nog wat ontdekken. De stippels  zijn bij het vrouwtje namelijk wat groter en staan bovendien wat dichter bij elkaar. Dit verschil kun je alleen zien als er meerdere vogels bij elkaar zijn. Door slijtage verdwijnen de stippels vanzelf weer. Dat gebeurt in het voorjaar. 
 FotoZanglijster 01-12-2014 Emmen foto Leo Wijering
Een soort als de Zanglijster (Turdus philomelos) kom je in december zeker niet alle dagen tegen. Als we ze al zien zijn het vaak trekvogels uit meer noordelijk en oostelijk gelegen landen. Waarschijnlijk is dat ook het geval bij dit exemplaar. “Onze” zanglijsters zijn namelijk een stuk schuwer. Close-ups maken is dan ook doorgaans bij de “onzen” niet aan de orde. Afhankelijk van de weersomstandigheden keren de broedvogels in de loop van februari /  maart terug.
FotoStekeltrilzwam 02-12-2014 omg Lochem foto Fons Wijering
De gelatineachtige structuur van de Stekeltrilzwam is terug te vinden in zijn wetenschappelijke naam (Pseudohypnum gelatinosum). Zo voelen ze trouwens ook aan. Een vers regenbuitje kan een uitgedroogd exemplaar weer helemaal doen “opfleuren”. De naam is verder afgeleid van de unieke kleine stekeltjes onder de “hoed”. Dat is op de foto goed te zien. Het is een tamelijk zeldzame paddenstoelsoort, die groeit op rottende, vochtige naaldhoutstronken.
 FotoRoodbruine schijnridderzwam 03-12-2014 Beuningerveld foto Leo Wijering
De afgebeelde Roodbruine schijnridderzwam (Lepista flaccida) is een in Nederland tamelijk algemene paddenstoel. De hoed heeft de vorm van een trechter; reden waarom deze soort ook wel wordt aangeduid als roodbruine trechterzwam. De vruchtlichamen zijn zowel in de herfst als in de winter aan te treffen. Ze zijn vooral te vinden in strooisel van loof- en naaldbos. 
FotoRood bekermos 06-12-2014 Weerterbergen Lb foto Wim Wijering
Als je de vorm van Rood bekermos (Cladonia coccifera) bekijkt, ben je geneigd te denken dat dit een paddenstoel is. In werkelijkheid is het echter een korstmos, die je op de hogere delen van heidevelden, stuifzanden en in de duinen kunt aantreffen. Korstmossen zijn taaie organismen welke op de meest onwaarschijnlijke plaatsen kunnen overleven De soort wordt nogal eens verward met andere Cladoniasoorten, zoals de Rode heidelucifer, waarbij de bekervorm ontbreekt. 
FotoBuizerd 13-12-2014 omgeving Lutterzand foto Leo Wijering
De in ons land broedende Buizerds (Buteo buteo) zijn over het algemeen  standvogels. Dat wil zeggen dat ze niet echt wegtrekken, maar in hun territorium blijven. Jonge vogels zwerven weliswaar uit, maar nooit ver van hun geboorteplek. In het najaar kun je overigens wel degelijk trek van buizerds in Nederland waarnemen. Dit zijn voornamelijk buizerds uit Scandinavië. Deze trekken naar warmere oorden en een aantal komt hier om te overwinteren, zoals waarschijnlijk ook dit exemplaar. Tussen de blijvers, de passanten en de gasten wil het nog wel eens tot territoriale spanningen leiden.
FotoGrote zilverreigers 19-12-2014 Omleidingskanaal de Lutte foto Leo Wijering
Het wordt een steeds vertrouwder beeld in de winterperiode; witte reigers in een groen weidelandschap. Hiermee doelen we op de gestage opmars van de Grote zilverreiger (Casmerodius albus). Ieder jaar worden er meer geteld. Het afgelopen winterhalfjaar waren dat er, verspreid over ons land, al over de 3000. Kennelijk is Nederland voor deze reigersoort populair als overwinteringsgebied. Dat geldt kennelijk ook voor deze 5 exemplaren.  Voor zover bekend komen ze vooral uit landen als Oostenrijk, Polen en Oekraïne, evenals Frankrijk. 
FotoGewoon fluweelpootje 19-12-2014 Lochem foto Fons Wijering
Een stuk algemener dan de vorige soort is het Gewoon fluweelpootje (Flammulina velutipes).  De vruchtlichamen zijn in bundels te vinden op tanende loofbomen of stronken. De soort kan tegen een stootje, want ze is winterhard. De steel doet fluweelachtig aan (vandaar de naam) en is aanvankelijk geelachtig van kleur. Later wordt deze van onderaf steeds bruiner. De schimmel staat te boek als saprofiet, oftewel een opruimer van aangetast of dood hout. 
 FotoHeideknotszwam 09-12-2014 omgeving Borculo foto Fons Wijering
Als je een miniknotsje in een heidegebied aantreft, dan heb je vrijwel zeker te maken met de zogeheten Heideknotszwam (Clavaria argillacea). Dit kleine zwammetje is vooral te vinden temidden van struik-, en soms ook kraaiheide. Als kwetsbare soort is deze schimmel op de Rode lijst terug te vinden.
FotoEcht Judasoor 19-12-2014 Lochem foto Fons Wijering
Echt Judasoor (Hirneola auricula-judae) is een merkwaardige bruine tot roodbruine boomzwam, die mits vers, er uit ziet als een (geaderde) oorschelp. De soort komt vooral voor op oude of afgestorven stammen van de vlier. Het beste gedijt deze zwam onder vochtige omstandigheden. In droge zomers verschrompelen ze en worden dan hard en donkerbruin tot zelfs zwart aan toe. 
FotoTonderzwammen 24-12-2014 Mersch Lux foto Wim Wijering
Algemeen en winterhard is ook de Platte tonderzwam (Ganoderma lipsiense), die ook wordt aangeduid als tondelzwam. Deze zwammen kunnen erg hard worden en groeien elk jaar verder uit. Toen er nog geen lucifers bestonden, werd deze zwam gebruikt voor het maken van vuur. Samen met vuurstenen werd de tondel in een tondeldoos meegenomen. Door vuurstenen tegen elkaar te slaan ontstond vonkvorming, waarmee een stukje tondel werd aangestoken. Er hoefde hierna alleen tegen de smeulende (gestampte) tondel te worden geblazen om vlammetjes te krijgen. 
 FotoKnobbelzwaan 24-12-2014 Mersch Lux foto Wim Wijering
Knobbelzwanen (Cygnus olor) vormen vaak een vertrouwd beeld in allerlei parken. Oorspronkelijk komen deze grote watervogels uit Oost Europa. Ooit zijn ze - ook hier - vanwege hun sierlijke uiterlijk en hun vlees ingevoerd. Erg schuw zijn ze allerminst; ze laten zich over het algemeen dan ook gemakkelijk benaderen. Knobbelzwanen behoren tot de zwaarste vogels die kunnen vliegen. Het duurt overigens wel even voordat ze in staat zijn om op de wieken te gaan. Ook het landen gaat ze niet helemaal soepeltjes af. 
FotoHeggenmus 26-12-2014 Wilgenkamp Losser foto Leo Wijering
Er zijn helaas nog veel mensen, die een Heggenmus (Prunella modularis) in de tuin aanzien voor een huismus. Als je een groepje mussen in de tuin aantreft, dan zijn het zeker geen huismussen, omdat heggenmussen voornamelijk solitair leven. Herkenningskenmerken zijn de smalle snavelvorm en het scharrelgedrag op de grond. Tijdens de recent gehouden landelijke tuinvogeltelling eindigde de heggenmus trouwens op een mooie 12e stek. Hij / zij wordt dus niet door iedereen over het hoofd gezien. 
 FotoBessen Gelderse roos 26-12-2014 Ingelsdorf Lux foto Wim Wijering
Dan nu een tweetal foto’s, waarop bessen staan afgebeeld. Allereerst de bessen van de Gelderse roos (Viburnum opulus). Deze hangen vaak in de winter nog aan de struik. Dat komt omdat veel vogels deze bessen liever niet eten. Pestvogels vormen hierop echter de bekende uitzondering op de regel. Merels en goudvinken peuzelen de bessen ook wel eens op, maar dan moet, net als bij de boerenkool, de vorst er eerst overheen zijn geweest. De Gelderse roos staat overigens bekend als een effectieve pijnstiller.
 FotoSneeuwbes 26-12-2014 Ettelbrück Lux foto Wim Wijering
De afgebeelde bessen van de Sneeuwbes (Symphoricarpos albus) doen denken aan onze kindertijd. We plukten ze bij bosjes en knepen of trapten ze kapot, omdat ze zo mooi konden klappen. Dat komt door de luchtholtes in de sponsachtige bessen. Daarom worden ze ook wel klapbessen genoemd. De sneeuwbes behoort tot de familie van de kamperfoelie-achtigen en heeft zijn oorsprong in de Verenigde Staten. Alhoewel de plant intussen op veel plaatsen verwilderd is, wordt ze nog regelmatig gebruikt in openbare beplantingen. Dat is vooral omdat hij tegen een stootje kan. 
FotoSneeuwval 27-12-2014 Oudler Belgische Ardennen foto Wim Wijering
Nu het woord sneeuw gevallen is zullen we meteen ook maar een plaatje laten zien van sneeuwval in de Belgische Ardennen. Om precies te zijn in de buurt van Oudler, niet ver van de Luxemburgse grens. We schrijven zaterdag 27 december 2014. Voor het eerst sinds lange tijd konden we eindelijk weer eens “genieten” van een echte winterse dag, alhoewel dat niet overal het geval was. Ook in ons land en dan met name in het midden en zuiden, viel een best pak sneeuw. Op sommige plekken zelfs 15 centimeter dik. 
 FotoBesneeuwd landschap 27-12-2014 Oudler Belgische Ardennen foto Wim Wijering
Onderweg was het vanwege het besneeuwde wegdek beslist oppassen geblazen. De sneeuwbanden voldeden echter keurig aan het doel waarvoor ze gemaakt zijn. Dat weerhield schrijver dezes er overigens niet van om zo nu en dan te stoppen om wat “witte” landschappen op de gevoelige plaat vast te leggen. In dit geval een zijtak van het riviertje de Our in het gelijknamige Ourtal.
FotoNonnetje ~ man ~ 28-12-2014 t Weustink Hengelo foto Leo Wijering
Bij deze witte wereld misstaat op het water het Nonnetje (Mergellus albellus) niet. Vooral het mannetje is een opvallende en goed te herkennen watervogel. Het verenkleed is grotendeels wit, afgewisseld met een sierlijk zwart lijnenpatroon. Met name de zwarte maskertekening rondom het oog valt op. Het is een echte wintergast in ons land, die zich vooral voedt met vis. Het is de kleinste uit de familie van de zaagbekken. 
 FotoRoodborst 29-12-2014 Losser foto Leo Wijering
Nog enkele dagen konden wij op een aantal plekken in ons land van de  sneeuw genieten. Vogels genieten over het algemeen een stuk minder van de sneeuw, vooral als er een dik pak sneeuw ligt en veel voedsel onbereikbaar wordt. Deze Roodborst (Erithacus rubecula) kwam in deze tuin, waar ’s winters wordt bijgevoerd, evenwel niets tekort. Wist u trouwens dat roodborstjes er in de winter een heus territorium op na houden? Dit geldt niet alleen voor het mannetje, maar ook voor het vrouwtje. Kortom; ze dulden geen enkele soortgenoot in hun buurt.  
FotoWatersnippen 29-12-2014 Oelemars Losser foto Leo Wijering
Terug naar het water waar deze foeragerende Watersnippen (Gallinago gallinago) in Losser bij de Oelemars konden worden geportretteerd. Onze broedvogels zijn in de winterperiode vooral in Zuid Europa te vinden. Trekkende soortgenoten uit Scandinavië nemen dan hier hun plaats in. Als ze zich ophouden in de vegetatie vallen ze vrijwel niet op. Ze zitten niet alleen doodstil, maar ze hebben ook een prachtig gecamoufleerd verenpakje. Ze vliegen bij onraad pas op het allerlaatste moment luid roepend en zigzaggend op. 
 FotoOeverloper 29-12-2014 Oelemars Losser foto Leo Wijering
Op dezelfde dag en op dezelfde locatie kon ook deze Oeverloper (Actitis hypoleucos) worden vereeuwigd. Hij komt in de winter maar in zeer kleine aantallen in ons land voor. Deze steltlopersoort, o.a. herkenbaar aan zijn lichte schouderinham, doet zijn naam alle eer aan, zoals op de foto te zien is. Waar je ‘m ook aan kunt herkennen is het voortdurend maken van op en neergaande bewegingen. Dat doen ze al foeragerend. Broeden doen ze vooral in Scandinavië en Oost Europa en bij hoge uitzondering in Nederland. 
FotoDoolhofzwam 29 12 -2014 Lochem foto Fons Wijering
De voorlaatste afbeelding van december is die van een Doolhofzwam (Daedalea quercina), gemaakt onder tamelijk donkere omstandigheden. Deze boomzwam is vooral op eik, maar ook op beuk en paardenkastanje te vinden. Karakteristiek aan deze één- tot meerjarige houtzwam is de doolhofachtige structuur aan de onderzijde van de hoed. De geslachts-naam komt voort uit de Griekse mythologie en is ontleend aan Daedalus, die werd opgesloten in het labyrint van Knossos. Van hieruit wist hij later met zelfgemaakte vleugels, samen met zijn zoon Icarus, te ontsnappen.
FotoOud op Nieuw 31-12-2014 op 01-01-2015 Weert Lb foto Wim Wijering
We sluiten het jaar af met een spetterend stukje vuurwerk. Zelf steken we uit milieuoverwegingen weliswaar geen vuurwerk af, maar te gast bij familie in het zuiden van het land konden we de verleiding niet weerstaan om tijdens de jaarwisseling toch wat spectaculaire beelden te “schieten”. Wij wensen u voor 2015 een alleszins veilig, gelukkig, maar bovenal natuurrijk jaar toe.  
Foto’s: Leo, Fons en Wim Wijering
Tekst: Wim Wijering