Natuurkalender augustus 2016

natuurkalender augustus 2016

Ook de augustusmaand laten we weer achter ons, niet echter zonder veel fotomateriaal. Ook nu weer willen we u graag deelgenoot maken van onze belevenissen met de camera. Natuurfotografie is immers iets wat je graag met anderen deelt.

De vogelfoto’s kregen ook deze maand weer niet de overhand. Dat laat onverlet dat we opnieuw een aantal meer dan interessante vogels op de gevoelige plaat hebben weten vast te leggen. Wat te denken van: nachtzwaluw, havik, sperwer, lepelaar en zwarte wouw met daarnaast soorten als aalscholver, ijsvogel en visdiefje.

In de categorie insecten hebben we deze keer op de gevoelige plaat weten vast te leggen: basterd- of bronskleurige zandloopkever, goudvleksteltmot en de rups van de witvlakvlinder. Ook twee soorten paddenstoelen, de reuzenzwam en de zwerminktzwam, prijken deze keer op de kalendersite. Voorts verscheen een jonge vos voor de lens en werden opnames gemaakt van kleine zonnedauw, parnassia, berghuislook, echte stijve ogentroost, rolklaver en klokjesgentiaan.

In de categorie amfibieën en reptielen krijgen dit keer heikikker en zandhagedis aandacht. Ook is er deze keer ruimte ingelast voor een drietal sfeerbeelden, waaronder een heidelandschap. De opnames zijn dit keer afkomstig van 6 natuurfotografen. Al met al had de augustusmaand ons weer volop te bieden; dus gauw kijken.

Vergeet echter vooral niet om:

de toelichting bij de foto’s te lezen;
de overige recente natuurfoto’s van deze maand te bekijken. Er zit weer mooi materiaal bij. Ze kunnen vanuit de natuurkalender worden aangeklikt;
op de foto´s te klikken om ze te vergroten. De opnames komen dan het best tot hun recht.

Wij wensen u als steeds veel kijk- en leesplezier toe. Tegen onze gewoonte in beginnen we deze keer eens niet met opnames van vogels, maar met amfibieën en reptielen.

Heikikker ~ jonkie ~27-08-2016 Hijkerveld Drenthe foto Wim Wijering

Een bezoekje aan het Hijkerveld in Drenthe leverde onlangs deze Heikikker (Rana arvalis) op, oftewel de kikker met de “rallystreep”. Deze lichte streeptekening op de rug hebben trouwens niet alle heikikkers. Normaliter wemelt het in deze tijd van het jaar van de kikkers in en buiten de vennen van genoemd natuurgebied, eigendom van het Drents Landschap. Nu echter kwam je er nauwelijks één tegen. Waarschijnlijk heeft dit (nog) te maken met het Ranavirus, ook wel de kikkerziekte genoemd. Zowel in 2010 als in 2014 is dit virus (onder meer in Drenthe) in Nederland aangetoond. Het virus kan massale sterfte veroorzaken bij zowel amfibieën, reptielen als vissen. Tot dusverre is niet aangetoond dat het virus overdraagbaar is op mensen.

Zandhagedis ~ op kraaiheide ~ 27-08-2016 Hijkerveld Drenthe foto Wim Wijering

Wel aanwezig waren op deze locatie meerdere Zandhagedissen (Lacerta agilis). Het is een hagedissensoort, die je vooral moet zoeken op hogere zandgronden (bij voorkeur heideterreinen) in het oosten, zuiden en midden van ons land, als ook in de duinen. Ze worden daarom ook geregeld bestempeld als Duinhagedis. Dit exemplaar, een vrouwtje, kon worden vereeuwigd toen deze door enkele plaggen struik- en kraaiheide kroop. Voor het leggen van eieren kiezen de vrouwtjes zonnige, onbegroeide zandige plekken uit. De warmte van de zon zorgt voor de verdere ontwikkeling. In het Hijkerveld wordt het beheer hierop aangepast.

Basterdzandloopkever of bronskleurige zandloopkever 04-08-2016 Hagenbeek omgeving Barchem foto Fons Wijering

Een andere warmteminnende soort, is de Basterd- of Bronskleurige Zandloopkever (Cicindela hybrida). De wetenschappelijke naam van deze soort is enigszins verwarrend, omdat het woord hybrida de suggestie wekt dat het een kruising is. Het is evenwel een “echte” soort en één van de vijf zandloopkevers, die in Nederland voorkomen. De keversoort is herkenbaar aan z’n zwartbruine dekschilden met kopergroene tinten en lichte grillige dwarsbanden. Dit laatste is op de foto weliswaar niet te zien, maar daarentegen wel de immense kaken van deze felle rover, die van alles pakt wat hij / zij maar grijpen kan. Je moet ze zoeken op zanderige, droge en warme bodems.

Stijve ogentroost ~ bloeivorm ~ 20-08-2016 Buurserzand foto Rinus Baayens

Een plantje dat de naam ogentroost draagt moet er wel heel bijzonder uitzien en dat is ook zo. De schoonheid van ogentroost, in dit geval Echte Stijve Ogentroost (Euphrasia stricta), is alom bekend. Nochtans dankt dit plantje zijn naam aan de vermeende geneeskracht bij oogziektes. Om de bloempjes goed te kunnen zien, moet je overigens wel op de (platte) buik of op de knieën. Bovendien heb je een loep of in dit geval een macrolens nodig, wil je althans de schoonheid van de bijzonder kleine bloempjes van dichtbij bewonderen. De soort komt overigens van oorsprong uit Noord-Amerika, maar is in Twente, maar ook elders vrij algemeen.

Parnassia ~ bloeivorm ~ 20-08-2016 Buurserzand foto Rinus Baayens

Alhoewel Parnassia (Parnassia palustris) als vrij zeldzaam te boek staat, kennen wij toch heel wat plekken waar dit fraaie plantje lokaal nog vrij veel voorkomt. Ook deze bloeivorm is een lust voor het oog. De soort is goed te herkennen aan de alleenstaande, witte bloemen met 5 geaderde kroonbladen, die vanaf juli tot en met september in bloei staan. De bloemen geven een zwakke honinggeur af. Parnassia is aangewezen op kruisbestuiving door insecten. Vooral vliegen bezoeken de bloemen. Het zaad van deze plantensoort is heel fijn en wordt gemakkelijk over grote afstand door de wind verspreid.

Gewone Rolklaver ~ zaaddoos ~ 04-08-2016 Hagenbeek omgeving Barchem foto Fons Wijering

Over zaadspreiding gesproken: Op bijgaande foto ziet u de buisvormige peultjes van Gewone rolklaver (Lotus corniculatus) die voor een dergelijke kleine plant best wel lang (circa 3 cm) zijn. Wanneer de zaadjes rijp zijn, springen de peulen met een knal en springen de zaadjes alle kanten op. Dat doen ze met maar één doel en dat is de instandhouding van de soort. Rolklaver houdt van zon en van een vrij droge omgeving; het liefst niet voedselrijk. Bloeien doen ze van mei tot september. Niet zelden kleuren de bloemen, die in de regel geel zijn, oranje tot zelfs rood. Rolklaver behoort tot de familie van de zogeheten vlinderbloemigen en kent een aantal varianten. Dat zijn naast gewone rolklaver ook smalle-, moeras- en rechte rolklaver.

Berghuislook 14-08-2016 Grossglockner Karint hië Oostenrijk foto Selva Wilbers-Wijering

Tijdens een vakantie in Karinthië (Oostenrijk) kon de fraaie bloei van Berghuislook (Sempervivum montanum) op de gevoelige plaat worden vastgelegd. Berghuislook behoort tot de familie van de vetplanten en komt voor in de gebergtes van Midden-Europa tussen 1700 en 2700 m hoogte. Zoals u kunt zien brengt dit plantje purperrode stervormige bloemen voort. De opname werd gemaakt op de rotsachtige, kalkarme bodem van de Grosglockner. De bloeitijd verloopt van juli tot en met september. In ons land wordt deze fraaie looksoort met graagte gehouden in rotstuinen, daktuinen en zelfs tussen voegen van stapelmuurtjes of tegels.

Klokjesgentiaan 06-08-2016 Beekvliet omgeving Borculo foto Fons Wijering

Augustus is bij uitstek de maand om Klokjesgentianen (Gentiana pneumonanthe) te bekijken en te vereeuwigen. Drie van ons hebben onafhankelijk van elkaar deze maand de bloeivorm van dit fraaie plantje op de gevoelige plaat vastgelegd (zie ook de opnames bij de recente foto’s). De keuze is in dit geval gevallen op bijgaande zij-aanzichtfoto met vervaagde omgeving wat een mooi sfeerbeeld geeft. De kroonbladen van deze gentiaansoort zijn doorgaans diepblauw. Het is de waardplant voor het gentiaanblauwtje, die hierop de eitjes afzet. Als de bloemen open zijn zien ze er uit als klokjes.

Struikheide ~ in bloei ~ 13-08-2016 Haaksbergerveen foto Laurents ten Voorde

Klokjesgentianen staan vaak tussen de natte heide, vaak Struikheide (Calluna vulgaris), ook een soort, die in augustus uitbundig bloeit. Dat is hier in het Haaksbergerveen mooi te zien. De altijd groen blijvende heide kleurt van eind juli tot begin september onze heidevelden uitbundig paars. Struikheide gaat overigens pas bloeien als de plant drie of vier jaar oud is. Ze kunnen absoluut niet tegen bemesting. Grote droogte kunnen ze daarentegen wel verdragen, maar van schaduw houden ze weer niet. Jonge kiemplanten gedijen dan ook niet onder oudere struiken. Ze kunnen goed tegen beweiding door schapen. Paarskleurige heidevelden vol met schapen begint evenwel nostalgie te worden.

Kleine zonnedauw 16-08-2016 Roderveld Volthe foto Lauren ten Voorde

Heel bijzonder is de wereld van de vleesetende plantjes. Daartoe behoort onder andere deze afgebeelde Kleine Zonnedauw (Drosera intermedia). Ze groeien op mineraalarme bodems en vullen hun dieet (voedsel uit de bodem) aan met het “vangen” en verteren van kleine insecten. We moeten zuinig zijn op deze plantjes, omdat ze vooral die irritante muggen voor ons wegvangen. Zoals op de foto te zien, bevinden zich aan de verdikte top van de bladeren kleverige “druppels”, die wel wat lijken op dauwdruppels. Vandaar de naam. De druppels zien er voor insecten smakelijk uit en verspreiden een aantrekkelijke geur. Onfortuinlijke insecten, die met deze “druppels” in aanraking komen, blijven plakken. Afscheiding van enzymen zorgt voor de vertering van deze insecten, die een langzame dood wacht.

Zwerminktzwam 15-08-2016 omgeving Grote Rietplas Emmen foto Leo Wijering

In augustus is er veel regen gevallen in ons land en dat zie je in de natuur ogenblikkelijk terug. Op verschillende plaatsen waren dan ook al heel wat paddenstoelen te bewonderen, waartoe deze Zwerminktzwam (Coprinus disseminatus). De naam van deze hoedzwam is goed gekozen, want als je ze tegenkomt, is dat veelal in grote aantallen, zoals in een “zwerm”. Je hoeft stad en land niet af te zoeken voor deze soort, want ze zijn zeer algemeen. Aanvankelijk ziet de paddenstoel er licht geelachtig bruin uit, maar later wordt de rand grijs. Vanwege de gegroefde hoed wordt deze zwam ook wel grijs streepklokje genoemd.

Reuzenzwam 27-08-2016 Twickel Delden foto Laurents ten Voorde

Als je ergens de woorden “parasitaire houtrotschimmel” ziet staan denk je niet in de eerste plaats aan een Reuzenzwam (Meripilus giganteus). De zwam is niet alleen aan zijn formaat te herkennen, maar ook aan de waaiervormige en ongeordende structuur van de vruchtlichamen, die dakpansgewijs over elkaar liggen. De wetenschappelijke aanduiding “giganteus” geeft aan dat we met een echte knoeperd van doen hebben. Als de zwam in de nazomer / herfst een dergelijke omvang als op de foto heeft bereikt, dan is dat veelal het einde van de boom vanwaar hij uit de stamvoet groeit. Vaak zijn het oude beuken die het moeten ontgelden. De reuzenzwam is dan ook een echte reuzendoder. Een doorsnede van 60 – 100 cm is bij deze zwam geen uitzondering.

Goudvleksteltmot 20-08-2016 Enschede foto Rinus Baayens

Van de paddenstoelen nu over naar de vliegende insecten. Allereerst deze goudvleksteltmot (Caloptilia alchimiella), een nachtvlinder uit de familie van de zogeheten mineermotten. Het diertje staat, zoals u zelf kunt zien, letterlijk hoog op de poten en heeft een spanwijdte van 10 tot 13 millimeter. De soort vertoont veel overeenkomsten met de eikensteltmot (Caloptilia robustella). De goudvleksteltmot gebruikt vooral de eik als waardboom. Mineermotten maken kleine ondiepe gangmijntjes onderaan de bladeren van bomen. Hierin worden de eieren gelegd. Als de rups halfwassen is, kruipt hij uit het blad en verbergt zich in een bladrolletje. De goudvleksteltmot is een algemene microvlinder in ons land, maar zal in de regel maar door weinig mensen worden opgemerkt. De motjes vliegen in twee generaties van eind april tot midden september.

Witvlakvlinder ~ rups ~ 16-08-20-16 Nijstad Weerselo foto Laurents ten Voorde

De Witvlakvlinder (Orgyia antiqua) is een nachtvlinder, die zowel overdag als ’s nachts actief is. Ze vliegen als het ware in een soort zigzagvlucht. Dat geldt echter alleen voor de mannetjes als ze op zoek zijn naar een vrouwtje. De vrouwtjes zelf kunnen niet vliegen en zijn derhalve vleugelloos. In die hoedanigheid lijken ze eigenlijk allerminst op een vlinder. Witvlakvlinders behoren tot de zogeheten donsvlinders, die verspreid over het hele land voorkomen. Op de foto is de zeer opvallende rups van deze soort te zien, compleet met wratjes, gepluimde haren en haarborstels. De kleuren hiervan kunnen behoorlijk variëren. Net als bij de processierups kunnen de haren van de witvlakrups een jeukende uitslag veroorzaken. Het afgebeelde beestje was aan de wandel in de eigen tuin.

Vos ~ jonge rekel ~ 14-08-2016 Denekamp foto Wim Wijering

Voordat we overgaan naar de vogelfoto’s eerst nog maar eens een foto van een jonge Vos (Vulpes vulpes). Zo maar een lucky, want wie ziet er nou overdag een jonge spelende vos? En dat nog wel vanuit een rijdende auto in de berm langs een druk bereden weg! Het diertje werd vanuit de ooghoeken opgemerkt en dan is het maar het beste om door te rijden, op gepaste afstand te draaien, camera kant klaar maken, rijstzak op het geopende raam en maar hopen dat d’ie er nog zit. En jawel hoor, daar zat meneer heerlijk te genieten van al het “speelgoed” om ‘m heen (graspollen, bermafval en wellicht ook wat muizen). Dit laatste viel af te leiden uit de bekende vossensprongen. Toen het diertje ook op zijn rug begon te rollen was goed te zien dat het om een jonge rekel ging. Enkele minuten hebben we kunnen genieten van de capriolen van dit spelende beestje en opeens stoof d’ie weg en liet zich daarna helaas niet meer zien.

Havik ~ close-up ~ 17-08-2016 omgeving Lochem foto Fons Wijering

Wellicht minstens zo’n mooie beleving was de plotselinge komst van een volwassen Havik (Accipiter gentilis) op slechts enkele meters van de schuilhut. De vogel zat zo dichtbij dat je de adrenaline door je lijf voelt stromen. Elk geluid of elke beweging kan deze prachtige roofvogel zo maar weer doen vertrekken. Tergend langzaam werd de lens gericht en scherp gesteld. Bij dit soort situaties moet je je geduld kunnen bewaren. En dat is gelukt, zoals u zelf kunt constateren. Er konden enkele loepzuivere close-ups worden gemaakt. Jammer genoeg was deze bijzondere ervaring slechts van korte duur, want de vogel vertrouwde het toch niet helemaal. We zijn benieuwd of we dit exemplaar in de nabije toekomst wat vaker bij de schuilhut mogen begroeten, want haviken zijn zeer honkvast en verlaten hun territorium niet gemakkelijk.

Sperwer ~ close up ~ 17-08-2016 omgeving Lochem foto Fons Wijering

Een stuk minder schuw zijn Sperwers (Accipiter nisus). De vogels komen zo nu en dan graag een bad nemen in de buurt van de schuilhut. De afgelopen tijd kwamen er minstens 4 exemplaren even “buurten”; een mannetje, een vrouwtje en twee juveniele vogels. Voordat ze gaan drinken of baden, nemen ze ruimschoots de tijd om de omgeving te verkennen. Ook bij sperwers moet je het nodige geduld kunnen opbrengen, want ze kijken geruime tijd de “kat uit de boom”. Pas als de kust als veilig wordt beoordeeld, spetteren ze er lustig op los, zoals we al menig keer hebben mogen ervaren. Ook dit exemplaar, een jong mannetje, zat op slechts enkele meters afstand en keek als het ware recht in de camera. Mooi toch!

Zwarte wouw ~ op schutting ~ 20-08-2016 Alphen aan den Rijn foto Wim Wijering

Nu we toch in de wereld van de roofvogels zijn aanbeland, kan deze opname van een Zwarte Wouw (Milvus migrans) op een schutting er ook nog wel bij. Ook niet bepaald een alledaags tafereeltje. Zwarte wouwen worden overigens veel minder in ons land gezien dan rode wouwen, maar incidenteel broeden ze hier wel. De rode wouw daarentegen zien we hier steeds vaker in het oosten van het land. Zo langzamerhand is het een vaste broedvogel aan het worden. Vanuit de eigen tuin heeft samensteller dezes bijvoorbeeld dit jaar in het broedseizoen al twee keer een jagende rode wouw boven de eigen woonwijk waargenomen. Zwarte wouwen zijn echte alleseters, wat kan variëren van aas tot visafval en vuilnis. Rode wouwen zijn daarentegen veel meer aaseters en wagen zich doorgaans wat minder dicht bij de mens.

Nachtzwaluw ~ juveniele vogel ~ 27-08-2016 Hijkerveld Drenthe foto Wim Wijering

Een topper was deze keer echter om oog in oog te mogen staan met een heuse Nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus). Plaats van handeling: het Hijkerveld in Drenthe. Het betreft waarschijnlijk een (nagenoeg) vliegvlug jong. Door hun vlekkerige kleurenpatroon (grijs, bruin en zwart) vallen deze meesters in de camouflagekunst vrijwel nooit op in hun directe omgeving. Weinig mensen krijgen ze dan ook maar te zien, omdat ze overdag rusten en ’s nachts actief zijn. Alhoewel de snavel klein lijkt, ziet dat er heel anders uit als ze deze opensperren om grote nachtvlinders of kevers in de vlucht te bemachtigen. De jonge vogels leren meteen al om doodstil te blijven liggen en zich vooral niet te bewegen. Ze vertrouwen volledig op hun schutkleur. Als je goed kijkt zijn op de foto de kenmerkende borstelharen bij de snavel te zien. Er wordt verondersteld dat het mysterieuze teenkammetje van de nachtzwaluw gebruikt wordt om deze stijve haren insectenvrij te houden.

Aalscholver poetsend 23-08-2016 Oelemars foto Leo Wijering

Een Aalscholver (Phalacrocorax carbo) heeft geen teenkammetje om zijn veren of haren mee te fatsoeneren, alhoewel het op de foto bij dit juveniele exemplaar wel zo lijkt. Vogels poetsen doorlopend hun verenpak. Dat is nodig om optimaal te kunnen functioneren. Ze halen vuil en parasieten uit de veren uit en smeren hierop olie of vet uit de stuitklier. Omdat aalscholvers echte duikvogels zijn, bezitten zij slechts een “primitieve” vetklier die te weinig vetsmeer aanmaakt om het verenkleed volledig waterdicht te maken. Om die reden zie je aalscholvers vaak staan met gespreide vleugels om hun verenkleed te laten drogen.

Lepelaar 04-08-2016 Voor 2e keer ooit op de Oelemars foto Leo Wijering

Op dezelfde locatie als de aalscholver (Oelemars Losser) kon ook deze Lepelaar (Platalea leucorodia) worden geportretteerd. Het was de tweede keer dat deze soort zich daar als eenling liet zien. Het betrof een adult exemplaar in zomerkleed. Steeds vaker worden er bij deze grote plas bijzondere waarnemingen gedaan. Lepelaars zijn verwant aan ibissen en reigers. Ze vallen op door hun merkwaardige snavelvorm. Hiermee maaien ze door het water en eten eigenlijk alles wat in het water leeft. Het zijn buitengewoon zwijgzame vogels, die veelal overdag rusten en slapen en in de schemering en ’s nachts voedsel zoeken in ondiep water.

IJsvogel met jong 01-08-2016 Oelemars foto Leo Wijering

IJsvogels (Alcedo atthis) zijn bij de Oelemars een vaste waarde. Vrijwel dagelijks zijn ze er meerdere keren per dag waar te nemen vanuit de observatiehut. Soms zitten ze met vier exemplaren tegelijkertijd op de stok. In de onderhavige situatie betrof het twee exemplaren; een adult mannetje (boven) en een juveniel vrouwtje (onder). Waarschijnlijk vader met dochter dus. Jonge ijsvogels hebben het, als ze eenmaal uitgevlogen zijn, meestal niet al te gemakkelijk. Het duurt namelijk vaak niet al te lang voordat ze door de eigen ouders uit het territorium worden verdreven omdat ze voedselconcurrenten zijn geworden. Bij dit alles gaat het er niet altijd even zachtzinnig aan toe. Hoezo ouderliefde!

Visdiefje voert jong 15-08-2016 Grote Rietplas Emmen foto Leo Wijering

Een ander aandoenlijk moment wat deze maand kon worden vastgelegd, betreft een Visdiefje (Sterna hirundo) wat z’n uitgevlogen jong een visje aanbiedt. De jongen bedelen zodanig om voedsel dat oudervogels daar eenvoudigweg geen weerstand aan kunnen bieden. Ze herkennen elkaar aan het geluid. Alleen de eigen jongen worden geaccepteerd en gevoerd. Het is zelfs zo dat de oude vogels zeer onverdraagzaam zijn ten opzichte van vreemde jongen. Zodra de jongen kunnen vliegen gaan ze mee op visvangst; ze worden nog wel gevoed door de oudervogels, zoals op de foto, maar zien en leren snel hoe je visjes moet vangen.

Zonnestralen 20-08-2016 Twickel Delden fotoLaurents ten Voorde

Een bezoek aan het landgoed en de bossen bij Twickel leverde deze prachtige sfeeropname op. Vaak is de zon midden op de dag een spelbreker bij het maken van foto’s, althans als je tegen de zon in fotografeert. Maar je kunt er ook gebruik van maken, zoals hier te zien bij de scherpe zon, wiens stralen als “een ster van Bethlehem” door de bomen schijnt. Een dergelijke weergave van de zonnestralen is doorgaans alleen mogelijk met kwaliteitsobjectieven. Dat heeft onder andere te maken met het aantal diafragmalamellen. Bij de “gewonere” objectieven wordt alleen de bolvorm van de zon zichtbaar en ontbreekt de stervorm.

Zonsondergang Grote Rietplas Emmen 13-08-2016 foto Leo Wijering

Over zonnestralen gesproken. Wat te denken van deze mooie slotfoto met z’n bijzondere zonsondergang. Het blijft een prachtig schouwspel om de kleuren in de lucht aan het eind van de dag te zien veranderen. Het is bovendien geen enkele keer hetzelfde. Vaak wordt er op dit prachtige kleurenpalet niet of nauwelijks gelet, omdat het vaak kortstondig is. Water op de voorgrond, een hoeveelheid bomen op de achtergrond, wat wolken in de lucht en natuurlijk een zon, die net onder is, vormen in dit geval de ingrediënten voor deze sfeerfoto. Hiermee zijn we gekomen aan het eind van deze kalendersessie. Op naar de volgende.

Auteur: Wim Wijering

Foto’s: Leo, Fons en Wim Wijering, Laurents ten Voorde, Rinus Baaijens en Selva Wilbers-Wijering

Uiteraard hebben we in deze maand nog veel meer foto’s gemaakt, dan we in deze natuurkalender hebben weergegeven. Wij willen u deze opnames niet onthouden, omdat hier ook veel mooi materiaal bij zit. Oordeelt u echter zelf door hier te klikken. De foto’s kunt u vergroten, net als bij de natuurkalender, door er op te klikken.