Kalkflora-excursie Lengerich

orchideeënHopelijk veel orchideeën
Op zaterdag 31 mei 2014 stond een bezoek aan onze Oosterburen op het programma. In de buurt van de Duitse plaats Lengerich wilden we genieten van de aldaar aanwezige kalkflora, met hopelijk veel orchideeën. In het programma hadden we vooraf ook aangegeven dat we onze ogen goed de kost moesten geven om de oehoe’s in het gebied op te sporen. De omgeving van Lengerich met de Silberberg doet enigszins Limburgs aan en staat bekend om zijn steen- en kalkgroeves. 

We vertrokken vanuit Weerselo om 07.00 uur met veertien personen. Het beloofde een mooie zonnige dag te worden. Het gebied ligt op een smalle kalkrichel. Het is een uitloper van het Teutoburgerwald, die in noordwestelijke richting het Noordduitse vlakke land insteekt; het vroegere stroomgebied van de Ems. 
oehoeWelkomstontvangst van een oehoe
Onze eerste stop was bij een 2-tal oude verlaten en weer dichtgegroeide steengroeves. Ze worden omgeven door loof- en naaldhoutbossen, met vooral veel beuk, haagbeuk en spar. We hadden de auto’s nog maar net geparkeerd bij de eerste groeve toen we al werden verwelkomd door eerst een vuurgoudhaan met zang meteen gevolgd door een oehoe, die zich nadrukkelijk liet horen. Zeer waarschijnlijk broedt deze grote uilensoort in deze groeve. Enkelen van ons hebben de vogel zelfs even in de vlucht gezien. Dat noemen ze nog eens een ontvangst. 
 tongvarens Volop tongvarens
We begaven ons voorzichtig in de groeve, waarbij we elkaar geregeld de hand moesten toesteken in verband met de steile afdaling. Voor de meesten van ons was het een hele bijzondere ervaring om te zien dat enkele wanden begroeid waren met tongvaren. De altijdgroene tongvaren is sterk en groeit hier vooral in het vochtigste en meest beschaduwde deel van de groeve. Omdat deze varensoort tamelijk zeldzaam is in ons land, werden er heel wat plaatjes geschoten. Eén der deelnemers vond hier zelfs het karkas van een grote bonte specht, wat maar zo een prooi van de oehoe kan zijn geweest.  
FotoZevenster botanisch interessant
Eén der onzen kon het op enig moment niet laten om met een eigen imitatie een koekoek naar zich toe te “roepen”. Ieder stond verbaasd te kijken hoe het beestje hierop reageerde. Boven aan de randen van de groeve en in het omliggende bos groeiden meerdere orchideeën, zoals wit bosvogeltje, vogelnestje en breedbladige wespenorchis. Verder zagen we nog veel meer interessante flora, als: heksenkruid, zevenster, heelkruid en de rode zaaddozen van de aronskelk. De fotografen in ons midden lagen er geregeld plat op de buik voor om opnames te maken.
Twee van hen raakten hierdoor wat achterop, terwijl de rest de tocht vervolgde. Ze raakten even later nog verder achterop toen bleek dat de verrekijker van één van hun verdwenen was. Ongetwijfeld ergens bij het fotograferen laten liggen, was de conclusie. Zij keerden dan ook op hun schreden terug, waarbij de conditie behoorlijk getest werd in verband met de steile omgeving. De verrekijker was en bleek aanvankelijk onvindbaar. Een dure verrekijker laat je niet zo maar achter en dus werd telefonisch versterking ingeroepen vanuit de kopgroep. 
Twee van hen keerden ook op hun schreden retour en sloten zich bij het zoekende duo aan. Daarna duurde het niet lang meer voordat het raadsel was opgelost. Eén van de afdalers viel het namelijk op dat de 2e fotograaf met 2 verrekijkers om zijn hals liep. En jawel hoor. Twee vrijwel identieke kijkers. Kennelijk is de tweede in een onnadenkend moment opgeraapt bij het gezamenlijk fotograferen. Het is immers lastig fotograferen met al die apparatuur om je nek. Je maakt wat mee op zo’n excursie. 

fluiter Fluiter een groenachtig beestje
De tweede groeve,  waar het delven nog wat langer is doorgegaan en die later is verlaten, is nog niet helemaal dichtgegroeid met bomen. Hier bloeiden volop soorten, als: havikskruid, biggenkruid, muizenoor en vleugeltjesbloem. Onder in de groeve is een (afgesloten) ingang met gangenstelsel, waar vleermuizen vertoeven. In deze omgeving hadden we tot twee keer toe ook een ontmoeting met een fluiter. Door even het geluid af te spelen, kon iedereen dit groenachtige beestje goed bekijken. 
 pyramide orchisPyramide orchis nog net niet geheel in bloei
Een tweede stop werd ingelast bij een verlaten en langgerekte steengroeve, gelegen net buiten de kom van Ibbenbüren; aan de weg naar Hagen. Hier grazen in de herfstperiode schapen voor onderhoud van de vegetatie. Dit gebiedje herbergt eveneens een bijzondere flora, waartoe verschillende orchideeën, als hondskruid (piramide orchis), vliegenorchis, soldaatje, bosorchis en grote keverorchis. Verder noteerden de plantenkenners onder ons nog soorten, als: zwarte rapunzel, kleine pimpernel, blauwe- en rode vleugeltjesbloem en verfbrem.  Op verschillende struiken zaten pyjamawantsen, die  - zo te zien - niet aan geboortebeperking deden. 
bijenorchisBijenorchis prachtige orchisssoort
Er moest even gezocht worden naar de ingang van de eerstvolgende kalkgroeve. Dat is de groeve van Dyckerhoff, die aan de oostkant tegen Lengerich aan ligt en nog deels in gebruik is. Wij bleken trouwens niet de enige Nederlanders te zijn, die hier op zoek gingen naar bijzondere orchideeën. Wij beperkten ons uiteraard tot de verlaten stukken, waar zich een prachtige kalkflora heeft ontwikkeld met hier en daar kleine ondiepe poeltjes met veel poelkikkers. Bijzonder waren de grote struiken lavendel die daar op verschillende plekken stonden. Het assortiment orchideeën bestond hier onder meer uit vliegenorchis, bijenorchis en bergnachtorchis. Het was hier eenvoudigweg genieten geblazen! Natuurlijk gaven we zo nu en dan ook onze oren de kost. Dat leverde al snel tijdens de picknick soorten op als geelgors, rietgors, boompieper en braamsluiper.  
 FotoBergnachtorchis
 
FotoPicknicken en de oren gespitst
 Het laatste onderdeel van de kalkflora-excursie betrof een bezoek aan de Silberberg, een kalkheuvel, 180 m hoog, in de buurt van Hagen. Het is een beschermd natuurgebied dat bestaat uit een kalkgrasland dat omzoomd wordt door een beuken-/ haagbeukenbos. Het kalkgrasland, de kern van het natuurgebied, heeft een hoge natuurwaarde. Vermoedelijk werd hier vroeger zilver gevonden, maar nu kleurt het goud van de orchideeën de omgeving. 
grote keverorchisGrote keverorchis op de Silberberg
We keken ons hier dan ook de ogen uit, want al snel werden een zevental orchissoorten aangetroffen. We noteerden en fotografeerden hier namelijk: bruinrode wespenorchis, grote keverorchis, bergnachtorchis, vliegenorchis, breedbladige wespenorchis, vogelnestje en gevlekte orchis. Geweldig om dit orchisgeweld van dichtbij te mogen meemaken. 
 FotoVliegenorchis op de Silberberg
 
 FotoBijzonder is ook een soort als verfbrem
Het zijn overigens niet alleen de orchideeën die de Silberberg botanisch zo interessant maken. Andere bijzondere planten, die we hier ook tegen kwamen, waren onder meer: bevertjes, gewone vleugeltjesbloem, klein wintergroen, ruige weegbree, boswederik, muurhavikskruid en verfbrem. 
Het was een prachtige leerzame dag, waarvoor je niet zover weg hoeft om dit alles te kunnen meemaken. In Nederland kom je deze flora eigenlijk alleen nog maar in Zuid Limburg en een klein beetje in de Lemselermaten. Een dergelijke excursie is dan ook zeker voor verhaling vatbaar. 

Tekst: Jan Nijmeijer (10-02-2015)
Foto’s: Wim Wijering