excursie haaksbergerveen
31 mei 2015
Inleiding
We moeten zuinig zijn op dit hoogveengebied foto Frans Stopel
Het Haaksbergerveen is één van de weinige nog levende hoogveengebieden van ons land, waar we erg zuinig op moeten zijn. Het grenst aan de oostkant aan het Duitse Ammeloervenn. Beide veengebieden zijn ontstaan na de laatste ijstijd. Het gebied aan de Nederlandse kant is ruim 600 ha groot en wordt al decennialang beheerd door het Staatsbosbeheer. Hoogveen bestaat voornamelijk uit een dikke laag veenmos. Deze mosplantjes groeien aan de bovenkant aan, terwijl ze aan de onderkant afsterven. Hierdoor wordt hoogveen gevormd, wat vroeger als fossiele brandstof (turf) werd gebruikt. Tot het midden van de 19e eeuw stak de lokale bevolking alleen aan de randen van het gebied turf af om er hun huizen mee te verwarmen en ermee te kunnen koken. Met de opkomst van de textielindustrie in Twente nam de vraag naar turf enorm toe. Vanaf 1840 werd het gebied dan ook systematisch ontwaterd en afgegraven. Nog tot pakweg 1950 werd er turf gestoken. Sindsdien heeft men het gebied zo gelaten zoals het was en is er geleidelijk een zeer afwisselend landschap ontstaan. Staatsbosbeheer houdt al geruime zoveel mogelijk regenwater vast, zodat het hoogveen gelukkig weer kan en mag groeien. Zo'n drijvend mospakket kan zodanig dik worden dat er ook andere planten op kunnen groeien, zoals het opvallende witte veenpluis. In dit gebied voelen veel water- en moerasvogels, slangen, libellen, kikkers en nog vele andere dieren zich uitstekend thuis.
 Opvallende witte veenpluis foto Wim Wijering
|
Excursieverslag
 Jonge pimpelmees landt voor de voeten foto Frans Stopel
Dit jaar stond de vrijwel jaarlijks terugkerende excursie naar het Haaksberger-veen gepland op 31 mei. De start voltrok zich als gewoonlijk ‘s morgens tegen 07.00 uur bij het voormalige gemeentehuis te Weerselo. Daar verzamelden zich alvast 10 deelnemers, die meteen al konden genieten van het jonge voorjaars- leven. Een kennelijk kort tevoren uitgevlogen pimpelmees vond de oversteek over het plein kennelijk nog net iets te groot en landde pardoes voor de voeten van enkele excursiegangers. Uiteraard werd het jonge beestje eerst nog even op de kiek gezet voordat hij / zij aan de vervolgtrip begon. Tegen 07.45 uur sloten zich op de parkeerplaats aan de Niekerkerweg (ingang Haaksbergerveen) nog eens 5 deelnemers bij ons aan, waarmee het deelnemersaantal opliep naar 15.
|
 Dreigende lucht foto Laurents ten Voorde
Op de ochtend zelf was het bewolkt weer en werd het helaas niet warmer dan hooguit 16 ° C . Zo nu en dan was er soms sprake van een dreigende lucht.
Bovendien waaide het behoorlijk. Deze weersinvloeden drukten toch op de zangradius van veel vogelsoorten en ook de libellen en vlinders lieten het hierdoor grotendeels afweten. Nochtans was de excursie qua gezelschap en hetgeen er gezien en gehoord werd, best aangenaam. |
 Blauwborst liet zich meteen al goed bekijken foto Wim Wijering
Laurents ten V. had vooraf reeds wat voorwerk gedaan en loodste ons eerst langs het Niekerkerveen. Daar hoorden we meteen al leuke soorten als spotvogel, blauwborst, tuinfluiter en zwartkop. De blauwborst liet zich meteen ook al goed bekijken, evenals een overvliegende boomvalk, enkele grauwe ganzen met jongen, een paartje kuifeenden, diverse boerenzwaluwen en een grote bonte specht.
|
 Bloeivorm schijnaardbei of sieraardbei foto Wim Wijering
Daarna liepen we het Haaksbergerveen in en kregen we geleidelijk steeds vaker de welluidende geluiden van wielewaal en koekoek te horen. De eerstgenoemde soort was met zeker 6 exemplaren in het veengebied aanwezig en het aantal koekoeken bedroeg zeker 3. Eén hiervan liet zich nadien prachtig zien en horen en reageerde meer dan enthousiast op Jan N., de koekoekimitator in ons midden. Ook kwamen we onderweg een bijzonder plantje tegen wat al snel gedetermineerd werd als schijnaardbei, ook wel sieraardbei genoemd. Dit plantje komt oorspronkelijk voor in Zuidoost-Azië en wordt in de siertuinen wel als bodembedekker gebruikt. De schijnaardbei bloeit van mei tot oktober en heeft, zoals u kunt zien, gele bloemen.
|
 Verschil uitgelegd tussen veenpluis en eenarig wollegras foto Frans Stopel
Daarna werd uitleg gegeven over de zogeheten duivelsbeet in riet, het verschil tussen dag- en nachtkoekoeksbloem, werd gekeken naar ronde zonnedauw en werd het verschil tussen eenarig wollegras en veenpluis uitgelegd. Ook werd uitleg gegeven bij één van de plekken waar veel adelaarsvarens bij elkaar stonden. Op deze locaties lag vroeger de turf opgestapeld. Door één van de adelaarsvarens af te snijden kon iedereen aan de binnenkant van de stengel zien, waarom deze varenssoort aan zijn naam is gekomen. Met wat fantasie is namelijk in de sapstromen de beeltenis van een adelaar te herkennen.
|
 Heikikker gaf acte de présence foto Wim Wijering
Onderwijl vlogen er enkele aalscholvers, scholeksters, een wulp en een buizerd over en gaf een heikikker acte de présence. Niet veel verder zagen we een prachtig mannetje geelgors met de snavel vol rupsen en insecten. Zo te zien had hij zijn nest gemaakt op vrijwel dezelfde locatie als bij eerdere excursies. Over plaatstrouw gesproken! Ook kregen we hier de eerste roodborsttapuit in de kijker, evenals een boompieper met zijn karakteristieke baltsvlucht. Later zouden we er nog veel meer zien en horen, evenals menige fitis. De roodborsttapuit was met zeker 5 territoria in dit mooie natuurgebied present. Op enig moment werd zelfs een paartje met uitgevlogen jongen gezien.
|
 Waterral houdt er een verborgen leven op na foto Wim Wijering
Na pakweg een half uur werden we aangenaam verrast door een baltsende watersnip boven ons hoofd, die nadrukkelijk met zijn vibrerende buitenste staartpennen blijk gaf van zijn aanwezigheid. In de weidevogelgebieden in onze contreien kom je deze kritische soort beslist niet meer tegen. Ook een waterral, die een verborgen leven in het riet leidt, liet zich nadrukkelijk horen. Zijn opvallende roep doet wel wat denken aan een varken wat gekeeld wordt. Er vlogen verder diverse gierzwaluwen rond, die laag over het riet scheerden, op zoek naar vliegende insecten. Natuurlijk zagen en hoorden we ook geregeld rietgorzen en verschillende (witgesterde)blauwborsten. Deze beide laatste soorten zijn beslist niet schaars in het Haaksbergerveen.
|
 Zwarte Specht kon door iedereen goed worden bekeken foto Fons Wijering
Tijdens de excursie kruisten enkele keren spechten ons pad. Zo zagen we niet alleen meerdere grote bonte spechten, maar ook een groene specht. De mooiste specht van die dag was evenwel een mannetje van de zwarte specht, herkenbaar aan zijn geheel rode petje. Deze was onderaan een dode berkenstam aan het foerageren en kon door ieder van ons goed worden bekeken. Even later vloog hij naar een ander plekje. Wat een knoeperd, zeg! Na deze “topper” werd een pauze ingelast voor het nuttigen van koffie, thee en een broodje. Het picknickbankje was weliswaar niet berekend op zoveel gasten, maar dat mocht de stemming niet drukken. Staan met een broodje op de vuist en dan de omgeving bekijken is immers geen straf.
|
Even pauzeren foto Frans Stopel
 Gewone koekoeksbloem fraai in bloei foto Laurents ten Voorde
De tocht werd daarna voortgezet langs de Wennewickweg richting “Siberië”, waar soorten als huiszwaluw, witte kwikstaart, gekraagde roodstaart en bonte vliegenvanger konden worden aangekruist. De rouwkwikstaart, die hier 3 jaar achtereen gebroed heeft, bleek echter in geen velden of wegen te bekennen. Men schijnt het beestje overigens kortelings nog wel in de omgeving te hebben waargenomen.
Vanzelfsprekend kregen we ook bekende watervogels als dodaars, meerkoet, kuifeend, slobeend, wilde eend en wintertaling in het vizier. Bij het bekende wetlandje aan de Wennewickweg werd ook een paartje kleine plevieren ontdekt en was een blauwe reiger aan het vissen. De gewone koekoeksbloem stond er fraai in bloei. |
 Even een korte ausflug bij onze oosterburen foto Laurents ten Voorde
Nadat zich in de omgeving van “Siberië “een tweede boomvalk had aangediend en we onverrichterzake hadden gezocht naar de eerste kiemplantjes van beenbreek, trokken we een klein stukje over de Duitse grens om daar een korte “Ausflug zu machen”. Het paadje er naartoe is erg smal en je moet de weg er naartoe wel een beetje kennen. Onderweg zagen we meikevers vliegen, die we thans overal kunnen tegenkomen en ook viel ons oog op de vele elzenhaantjes, die zich tegoed deden aan de malse blaadjes van enkele jonge elzen.
|
 Opeens heel veel juffers, zoals deze vuurjuffer foto Laurents ten Voorde
Toen het zonnetje heel even tevoorschijn kwam, zagen we opeens heel veel juffers tevoorschijn komen, zoals watersnuffel, azuurjuffer en vuurjuffer. Witsnuitlibellen konden in die korte periode niet zo snel worden ontdekt, maar toen we op Hollandse bodem waren teruggekeerd, werd wel een bont dikkopje een dankbare “prooi” voor de camera. Onderwijl liet ook de kleine karekiet zich op verschillende plaatsen zien en horen.
|
Bont dikkopje dankbare prooi voor de camera foto Wim Wijering
|
Zonder adders is het Haaksbergerveen welhaast niet meer voor te stellen foto Wim Wijering
|
 Het Haaksbergerveen blijft genieten geblazen foto Laurents ten Voorde
Na lang “zoeken” kregen we eindelijk ook onze eerste en enige twee adders in het blikveld. Een excursie in het Haaksbergerveen zonder adders is welhaast niet meer voor te stellen. De soortenlijst bleef op deze dag steken op exact 60 soorten. Het lijstje met waargenomen vogelsoorten treft u hierbij aan. Bij de slotvraag wat de deelnemers vonden van deze excursie, werd spontaan geantwoord dat we deze elk jaar in het jaarprogramma dienen op te nemen. Tegen kwart over twaalf keerde het gezelschap dan ook meer dan voldaan huiswaarts. Een bezoek aan het Haaksbergerveen blijft nu eenmaal genieten geblazen.
Auteur: Wim Wijering
Foto’s: Laurents ten Voorde, Frans Stopel, Fons Wijering en Wim Wijering |
|